Terrentur visu subito, cunctique relictis

Consurgunt mensis. Audax quos rumpere Pallas
Sacra vetat, raptoque volat telo obvius ipse,

Et procul e tumulo „Iuvenes, quae causa subegit
,,Ignotas tentare vias? Quo tenditis ?" inquit.

110

115

,,Qui genus? Unde domo? Pacemne huc fertis, an arma?“
Tum pater Aeneas puppi sic fatur ab alta,
Paciferaeque manu ramum praetendit olivae:
,,Troiugenas ac tela vides inimica Latinis,
,,Quos illi bello profugos egere superbo.

„Evandrum petimus. Ferte haec et dicite, lectos
„Dardaniae venisse duces, socia arma rogantes."
Obstupuit tanto percussus nomine Pallas;
,,Egredere o quicumque es" ait,,coramque parentem
,,Alloquere, ac nostris succede penatibus hospes!"
Excepitque manu, dextramque amplexus inhaesit.
Progressi subeunt luco, fluviumque relinquunt.
Tum regem Aeneas dictis affatur amicis:
,,Optime Graiugenûm, cui me fortuna precari
,,Et vitta comtos voluit praetendere ramos,

120

125

,,Non equidem extimui, Danaûm quod ductor et Arcas, ,,Quodque ab stirpe fores geminis coniunctus Atridis; 130 ,,Sed mea me virtus et sancta oracula divùm,

,,Cognatique patres, tua terris didita fama,

Coniunxere tibi, et fatis egere volentem. ,,Dardanus, Iliacae primus pater urbis et auctor, ,,Electra, ut Graii perhibent, Atlantide cretus, ,,Advehitur Teucros; Electram maximus Atlas ,,Edidit, aetherios humero qui sustinet orbes. ,,Vobis Mercurius pater est, quem candida Maia ,,Cyllenae gelido conceptum vertice fudit; ,,At Maiam, auditis si quidquam credimus, Atlas, „Idem Atlas generat, coeli qui sidera tollit. ,,Sic genus amborum scindit se sanguine ab uno. ,,His fretus, non legatos neque prima per artem Tentamenta tui pepigi; me, me ipse meumque ,,Obieci caput, et supplex ad limina veni.

دوو

Gens eadem, quae te, crudeli Daunia bello

135

140

145

150

155

160

,,Insequitur: nos si pellant, nihil afore credunt,
,,Quin omnem Hesperiam penitus sua sub iuga mittant,
,,Et mare, quod supra, teneant, quodque alluit infra.
,,Accipe, daque fidem. Sunt nobis fortia bello
,,Pectora, sunt animi et rebus spectata iuventus."
Dixerat Aeneas. Ille os oculosque loquentis
Iam dudum et totum lustrabat lumine corpus;
Tum sic pauca refert: ,,Ut te, fortissime Teucrûm,
,,Accipio agnoscoque libens! ut verba parentis
„Et vocem Anchisae magni vultumque recordor!
,,Nam memini Hesionae visentem regna sororis
,,Laomedontiaden Priamum, Salamina petentem,
,,Protenus Arcadiae gelidos invisere fines.
,,Tum mihi prima genas vestibat flore iuventas,
,,Mirabarque duces Teucros, mirabar et ipsum
,,Laomedontiaden; sed cunctis altior ibat
,,Anchises. Mihi mens iuvenali ardebat amore
,,Compellare virum, et dextrae coniungere dextram.
,,Accessi, et cupidus Phenei sub moenia duxi.
,,Ille mihi insignem pharetram Lyciasque sagittas
,,Discedens chlamydemque auró dedit intertextam,
,,Frenaque bina, meus quae nunc habet, aurea, Pallas.
,,Ergo et, quam petitis, iuncta est mihi foedere dextra,
,,Et, lux quum primum terris se crastina reddet,
,,Auxilio laetos dimittam, opibusque iuvabo.
,,Interea sacra haec, quando huc venistis amici,
,,Annua, quae differre nefas, celebrate faventes

„Nobiscum, et iam nunc sociorum assuescite mensis."
Haec ubi dicta, dapes iubet et sublata reponi
Pocula, gramineoque viros locat ipse sedili,
Praecipuumque toro et villosi pelle leonis
Accipit Aenean solioque invitat acerno.
Tum lecti iuvenes certatim araeque sacerdos

165

170

175

Viscera tosta ferunt taurorum, onerantque canistris 180 Dona laboratae Cereris, Bacchumque ministrant.

Vescitur Aeneas, simul et Troiana iuventus,

Perpetui tergo bovis et lustralibus extis.

Postquam exemta fames et amor compressus edendi,

185

Rex Evandrus ait:,,Non haec solemnia nobis, „Has ex more dapes, hanc tanti numinis aram „Vana superstitio veterumque ignara deorum ,,Imposuit; saevis, hospes Troiane, periclis ,,Servati facimus, meritosque novamus honores. ,,Iam primum saxis suspensam hanc adspice rupem: 190 „Disiectae procul ut moles, desertaque montis ,,Stat domus, et scopuli ingentem traxere ruinam. ,,Hic spelunca fuit, vasto submota recessu, Semihominis Caci facies quam dira tenebat, ,,Solis inaccessam radiis; semperque recenti ,,Caede tepebat humus, foribusque affixa superbis ,Ora virûm tristi pendebant pallida tabo.

,,Huic monstro Vulcanus erat pater: illius atros
,Ore vomens ignes, magna se mole ferebat.
,,Attulit et nobis aliquando optantibus aetas
,,Auxilium adventumque dei. Nam maximus ultor,
,,Tergemini nece Geryonae spoliisque superbus,
„Alcides aderat, taurosque hac victor agebat
,,Ingentes; vallemque boves amnemque tenebant.
,,At furiis Caci mens effera, ne quid inausum
,,Aut intractatum scelerisve dolive fuisset,
,,Quatuor a stabulis praestanti corpore tauros
„Avertit, totidem forma superante iuvencas.
,,Atque hos, ne qua forent pedibus vestigia rectis,
Cauda in speluncam tractos versisque viarum
„Indiciis raptos, saxo occultabat opaco.
,,Quaerenti nulla ad speluncam signa ferebant.
„Interea, quum iam stabulis saturata moveret
,,Amphitryoniades armenta abitumque pararet,
,,Discessu mugire boves, atque omne querelis
,,Impleri nemus, et colles clamore relinqui.
,,Reddidit una boum vocem, vasto que sub antro
,,Mugiit, et Caci spem custodita fefellit.

195

200

205

210

215

„Felle dolor: rapit arma manu nodisque gravatum 220 „Robur, et aërii cursu petit ardua montis.

,Tum primum nostri Cacum videre timentem

„Turbatumque oculis. Fugit ilicet ocior Euro,
,,Speluncamque petit: pedibus timor addidit alas.
,,Ut sese inclusit, ruptisque immane catenis
,,Deiecit saxum, ferro quod et arte paterna
,,Pendebat, fultosque emuniit obiice postes;
,,Ecce furens animis aderat Tirynthius, omnemque
,,Accessum lustrans huc ora ferebat et illuc,
,,Dentibus infrendens. Ter totum fervidus ira
,,Lustrat Aveņtini montem, ter saxea tentat
,,Limina nequidquam, ter fessus valle resedit.
,,Stabat acuta silex, praecisis undique saxis
,,Speluncae dorso insurgens, altissima visu,
,Dirarum nidis domus opportuna volucrum :

225

230

235

„Hanc, ut prona iugo laevum incumbebat ad' amnem,

,,Dexter in adversum nitens concussit, et imiş ,,Avulsam solvit radicibus, inde repente

,,Impulit; impulsu quo maximus intonat aether,
,,Dissultant ripae refluitque exterritus amnis.
,,At specus et Caci detecta apparuit ingens
,,Regia, et umbrosae penitus patuere cavernae,
,,Non secus, ac si qua penitus vi terra dehiscens
,,Infernas reseret sedes et regna recludat
,,Pallida, dîs invisa, superque immane barathrum
,,Cernatur, trepidentque immisso lumine Manes.
,,Ergo insperata deprensum in luce repente,
,,Inclusumque cavo saxo atque insueta rudentem,
,,Desuper Alcides telis premit, omniaque arma
,,Advocat, et ramis vastisque molaribus instat.
„Ille autem - neque enim fuga iam super ulla pericli
,,Faucibus ingentem fumum - mirabile dictu -
,,Evomit, involvitque domum caligine caeca,
,,Prospectum eripiens oculis, glomeratque sub antro
„Fumiferam noctem commixtis igne tenebris.
,,Non tulit Alcides animis, seque ipse per ignem
,,Praecipiti iecit saltu, qua plurimus undam
,,Fumus agit nebulaque ingens specus aestuat atra.
Hic Cacum in tenebris incendia vana vomentem
,,Corripit, in nodum complexus, et angit inhaerens

240

245

250

255

260

,,Elisos oculos et siccum sanguine guttur.
,,Panditur extemplo foribus domus atra revulsis,
,,Abstractaeque boves abiurataeque rapinae
Coelo ostenduntur, pedibusque informe cadaver
Protrahitur. Nequeunt expleri corda tuendo
,,Terribiles oculos, vultum villosaque setis
,,Pectora semiferi, atque exstinctos faucibus ignes.
,,Ex illo celebratus honos, laetique minores
,,Servavere diem; primusque Potitius auctor,
,,Et domus Herculei custos Pinaria sacri

265

270

,,Hanc aram luco statuit, quae Maxima semper ,,Dicetur nobis, et erit quae maxima semper.

„Quare agite, o iuvenes, tantarum in munere laudum ,,Cingite fronde comas et pocula porgite dextris,

,Communemque vocate deum, et date vina volentes." 275 Dixerat, Herculea bicolor quum populus umbra Velavitque comas foliisque innexa pependit,

Et sacer implevit dextram scyphus. Ocius omnes
In mensam laeti libant, divosque precantur.

Devexo interea propior fit Vesper Olympo,
Lamque sacerdotes primusque Potitius ibant,
Pellibus in morem cincti, flammasque ferebant.
Instaurant epulas, et mensae grata secundae
Dona ferunt, cumulantque oneratis lancibus aras.
Tum Salii ad cantus incensa altaria circum
Populeis adsunt evincti tempora ramis,

280

285

Hic iuvenum chorus, ille senum: qui carmine laudes
Herculeas et facta ferunt: ut prima novercae

Monstra manu geminosque premens eliserit angues;
Ut bello egregias idem disiecerit urbes,

Troiamque Oechaliamque, et duros mille labores
Rege sub Eurystheo fatis Iunonis iniquae
Pertulerit. Tu nubigenas, invicte, bimembres,
Hylaeumque Pholumque, manu, tu Cresia mactas
Prodigia et vastum Nemea sub rupe leonem,
Te Stygii tremuere lacus, te ianitor Orci
Ossa super recubans antro semiesa cruento.
Nec te ullae facies, non terruit ipse Typhoeus,

290

295