Velati ramis oleae veniamque rogantes,
Corpora, per campos ferro quae fusa iacebant,
Redderet ac tumulo sineret succedere terrae:
Nullum cum victis certamen et aethere cassis;
Parceret hospitibus quondam socerisque vocatis.
Quos bonus Aeneas haud aspernanda precantes
Prosequitur venia et verbis haec insuper addit:
,,Quaenam vos tanto fortuna indigna, Latini;
,,Implicuit bello, qui nos fugiatis amicos?
,Pacem me exanimis et Martis sorte peremtis
,,Oratis? Equidem et vivis concedere vellemu.
,,Nec veni, nisi fata locum sedemque dedissent;
,,Nec bellum cum gente gero; rex nostra reliquit
,,Hospitia et Turni potius se credidit armis.

105

110

120

125

,,Aequius huic Turnum fuerat se opponere morti. 115 ,,Si bellum finire manu, si pellere Teucros : ,,Apparat: his mecum decuit concurrere telis; ,Vixet, cui vitam deus aut sua dextra dedisset. Nunc ite et miseris supponite civibus ignem." Dixerat Aeneas; olli obstupuere silentes, Conversiqué oculos inter se atque ora tenebant. Tum senior semperque odiis et crimine Drances Infensus iuveni Turno sic ore vicissim Orsa refert: 0 fama ingens, ingentior armis, ,,Vir Troiane, quibus coelo te laudibus aequem? 1 ,,Iustitiaene prius mirer belline laborum? :: ,,Nos vero haec patriam grati referemus ad urbem, ,Et te, si qua viam dederit fortuna, Latino ,,Iungemus regi; quaerat sibi foedera Turnus. ,,Quin et fatales murorum attollere moles, ,Saxaque subveetare humeris Troiana iuvabit." Dixerat haec, unoque omnes eadem ore fremebant. Bis senos pepigere dies, et pace sequestra Per silvas Teucri mixtique impune Latini Erravere iugis. Ferro sonat alta bipenni Fraxinus; evertunt actas ad sidera pinus; Robora nec cuneis et olentem scindere cedrum, Nec plaustris cessant vectare gementibus ornos. *

130

135

Et iam Fama volans, tanti praenuntia luctus,
Evandrum Evandrique domos et moenia replet,
Quae modo victorem Latio Pallanta ferebat.
Arcades ad portas ruere, et de more vetusto
Funereas rapuere faces: lucet via longo
Ordine flammarum, et late discriminat agros.
Contra turba Phrygum veniens plangentia iungit
Agmina. Quae postquam matres succedere tectis
Viderunt, maestam incendunt clamoribus urbem.
At non Evandrum potis est vis ulla tenere;
Sed venit in medios. Feretro Pallanta reposto

140

145

149

Procubuit super atque haeret lacrimansque gemensque, Et via vix tandem vocis laxata dolore est:

151

,,Non haec, o Palla, dederas promissa parenti; Cautius ut saevo velles te credere Marti.

„Haud ignarus eram, quantum nova gloria in armis
,,Et praedulce decus primò certamine posset.
Primitiae iuvenis miserae, bellique propinqui
,,Dura rudimenta, et nulli exaudita deorum

155

160

Vota precesque meae, tuque, o sanctissima coniux, ,,Felix morte tua, neque in hunc servata dolorem! Contra ego vivendo vici mea fata, superstes ,,Restarem ut genitor. Troum socia arma secutum ,,Obruerent Rutuli telis; animam ipse dedissem, „Atque haec pompa domum me, non Pallanta, referret! ,,Nec vos arguerim, Teucri, nec foedera, nec quas ,,Iunximus hospitio dextras: sors ista senectae ,,Debita erat nostrae. Quod si immatura manebat ,,Mors gnatum; caesis Volscorum millibus ante, ,,Ducentem in Latium Teucros, cecidisse iuvaret. "Quin ego non alio digner te funere, Palla,

165

,,Quam pius Aeneas, et quam magni Phryges, et quam 170 ,,Tyrrhenique duces, Tyrrhenûm exercitus omnis. ,,Magna tropaea ferunt, quos dat tua dextera leto. „Tu quoque nunc stares immanis truncus in armis, ,Esset par aetas et idem si robur ab annis,

,Turne. Sed infelix Teucros quid demoror armis? 175 ,,Vadite et haec memores regi mandata referte:

,,Quod vitam moror invisam, Pallante peremto,
,,Dextera causa tua est, Turnum gnatoque patrique
,,Quam debere vides. Meritis vacat hic tibi solus
,,Fortunaeque locus. Non vitae gaudia quaero -
,,Nec fas-, sed gnato Manes perferre sub imos."
Aurora interea miseris mortalibus almam
Extulerat lucem, referens opera atque labores:
Iam pater Aeneas, iam curvo in litore Tarchon
Constituere pyras. Huc corpora quisque suorum
More tulere patrum, subiectisque ignibus atris
Conditur in tenebras altum caligine coelum.
Ter circum accensos cincti fulgentibus armis
Decurrere rogos; ter maestum funeris ignem
Lustravere in equis, ululatusque ore dedere.
Spargitur et tellus lacrimis, sparguntur et arma;
It coelo clamorque virûm clangorque tubarum.
Hinc alii spolia occisis derepta Latinis
Coniiciunt igni, galeas ensesque decoros,
Frenaque ferventesque rotas; pars munera nota,
Ipsorum clipeos et non felicia tela.

Multa boum circa mactantur corpora Morti,
Setigerosque sues raptasque ex omnibus agris
In flammam iugulant pecudes. Tum litore toto
Ardentes spectant socios, semiustaque servant
Busta, neque avelli possunt, nox humida donec
Invertit coelum stellis ardentibus aptum.
Nec minus et miseri diversa in parte Latini
Innumeras struxere pyras: et corpora partim
Multa virum terrae infodiunt, avectaque partim
Finitimos tollunt in agros urbique remittunt;
Cetera, confusaeque ingentem caedis acervum,
Nec numero nec honore cremant: tunc undique vasti
Certatim crebris collucent ignibus agri.
Tertia lux gelidam coelo dimoverat umbram:
Maerentes altum cinerem et confusa ruebant
Ossa focis, tepidoque onerabant aggere terrae.
Iam vero in tectis, praedivitis urbe Latini,
Praecipuus fragor et longi pars maxima luctus.

180

185

190

195

200

205

210

Hic matres miseraeque nurus, hic cara sororum
Pectora maerentum puerique parentibus orbi
Dirum exsecrantur bellum Turnique hymenaeos;
Ipsum armis ipsumque iubent decernere ferro,
Qui regnum Italiae et primos sibi poscat honores.
Ingravat haec saavus Drances, solumque vocari
Testatur, solum posci in certamina Turnum. 1.
Multa simul contra variis sententia dictis
Pro Turno, et magnum reginae nomen obumbrat;"
Multa virum meritis sustentat fama tropaeis.

เม

Hos inter motus, medio in flagrante tumultu,
Ecce, super maesti magna Diomedis ab urbe
Legati responsa ferunt, nihil omnibus actum.
Tantorum impensis operum, nil dona neque aurum
Nec magnas valuisse preces, alia arma Latinis

215

220

225

Quaerenda aut pacem Troiano ab rege petendum... 230 Deficit ingenti luctu rex ipse Latinus:

t

Fatalem Aenean manifesto numine ferri,,
Admonet ira deûm tumulique ante ora recentes.
Ergo concilium magnum primosque suorum
Imperio accitos alta intra limina cogit. yo
Olli convenere, fluüintque ad regia plenis
Tecta viis. Sedet immediis et maximus aevo
Et primus sceptris, haud laeta fronte, Latinus.
Atque hic legátos Aetola ex urbe remissos,
Quae referant, fari iubet, et responsa reposcit
Ordine cuncta suo. Tum facta silentia linguis,
Et Venulus dicto parens ita farier infit: J
,,Vidimus, o cives, Diomedem Argivaque castra,
,,Atque iter emensi casus superavimus omnes,
,,Contigimusque manum, qua concidit Ilia tellus.
,,Ille urbem Argyripam, patriae cognomine gentis,
,Victor Gargani condebat Iapygis arvis.

235

,,Postquam introgressi et coram datà copia/fandi; Munera praeferimus, nomen patriamque docemus,

دوو

240

245

,,Qui bellum intulerint, quae causa attraxerit Arpos. 250 ,,Auditis ille haec placido sic reddidit ore).

,,,,O fortunatae gentes, Saturnia regna,

255

,,,,Antiqui Ausonii, quae vos fortuna quietos ,,,,Sollicitat, suadetque ignota lacessere bella? ,,,,Quicumque Iliacos ferro violavimus agros Mitto ea, quae muris bellando exhausta sub altis, ,,,,Quos Simois premat ille viros -, infanda per orbem ,,,,Supplicia et scelerum poenas expendimus omnes, Vel Priamo miseranda manus: scit triste Minervae ,,,,Sidus, et Euboicae cautes ultorque Caphereus.

,Militia ex illa diversum ad litus abacti,
,,,,Atrides Protei Menelaus ad usque columnas
,,,,Exsulat, Aetnaeos vidit Cyclopas Ulixes.

,,,,Regna Neoptolemi referam, versosque penates
,,,,Idomenei, Libycone habitantes litore Locros?
,,,,Ipse Mycenaeus magnorum ductor Achivum
,,,,Coniugis infandae prima intra limina dextra
,,,,Oppetiit; devictam Asiam subsedit adulter.
,,,,Invidisse deos, patriis ut redditus aris

260

265

,,,,Coniugium optatum et pulchram Calydona viderem? 270 ,,,,Nunc etiam horribili visu portenta sequuntur, ,,,,Et socii amissi petierunt aethera pennis,

275

,Fluminibusque vagantur aves - heu dira meorum ,,,,Supplicia! et scopulos lacrimosis vocibus implent. ‚Haec adeo ex illo mihi iam speranda fuerunt ,,,,Tempore, quum ferro coelestia corpora demens ,,Appetii et Veneris violavi vulnere dextram. ,,,,Ne vero, ne me ad tales impellite pugnas. ,,,,Nec mihi cum Teucris ullum post eruta bellum ,Pergama, nec veterum memini laetorve malorum. 280 ,,,,Munera, quae patriis ad me portatis ab oris,

Vertite ad Aenean. Stetimus tela aspera contra, ,,,,Contulimusque manus: experto credite, quantus ,,,,In clipeum assurgat, quo turbine torqueat hastam. ,Si duo praeterea tales Idaea tulisset

,Terra viros; ultro Inachias venisset ad urbes ,,,,Dardanus, et versis lugeret Graecia fatis. ,,,,Quidquid apud durae cessatum est moenia Troiae, ,Hectoris Aeneaeque manu victoria Graiûm ,Haesit et in decimum vestigia retulit annum.

VIRGILIUS.

20

285

290