Obrázky na stránke
PDF
ePub

exemplo patroni ad contra tab. bon. poss. admittatur. Ulp. 1. 1 pr. D. si a par. 37, 12.

[ocr errors]

3. Patri eius, qui in emancipatione ipse manumissor exstitisset, contra tab. test. dandam bon. poss. partis debitae placet exceptis his rebus, quas in castris adquisiisset, quarum liberam testamenti factionem habet: nam in bona castrensia non esse dandam contra tab. filiifamilias bon. poss. D. Pius Antoninus rescripsit. Marc. 1. 29 § 3. Paul. 1. 30 D. de test. mil. 29, 1. b. 1. Postea lege Papia aucta sunt iura patronorum, quod ad locupletiores libertos pertinet: cautum est enim ea lege, ut ex bonis eius, qui sestertiorum nummorum centum milium plurisve patrimonium reliquerit et pauciores quam tres liberos habebit, sive is testamento facto sive intestato mortuus erit, virilis pars patrono debeatur. Gaj. III. § 42.

2. In bonis libertinarum nullam iniuriam antiquo iure patiebantur patroni: cum enim hae in patronorum legitima tutela essent, non aliter scilicet testamentum facere poterant, quam patrono auctore. Sed postea lex Papia cum quattuor liberorum iure libertinas tutela patronorum liberaret et eo modo concederet eis etiam sine tutoris auctoritate condere testamentum, prospexit, ut pro numero liberorum, quos liberta mortis tempore habuerit, virilis pars patrono debeatur. § 43. 44 ib.

c. Sed nostra constitutio.

[ocr errors]

ita huiusmodi causas definivit, ut si quidem libertus vel liberta minores centenariis sint, i. e. minus centum aureis habeant substantiam, . . nullum locum habeat patronus in eorum successionem, si tamen testamentum fecerint. Cum vero maiores centenariis sint, si heredes vel bonorum possessores liberos habeant, sive unum sive plures cuiuscumque sexus vel gradus, ad eos successionem parentum deduximus, omnibus patronis una cum sua progenie semotis; si vero testamentum quidem fecerint, patronos autem vel patronas praeterierint, cum nullos liberos haberent vel habentes exheredaverint, tunc ex nostra constitutione per bonor. poss. contra tabulas, non dimidiam, ut ante, sed tertiam partem bonorum liberti consequantur: . . ut tam patroni patronaeque quam liberi eorum nec non qui ex transverso latere veniunt usque ad quintum gradum ad successionem libertorum vocentur. § 3 I. de succ. lib. 3, 7. § 169. (§ 159.) B. Pflichttheilsrecht. (Materielles Notherbrecht.)

[ocr errors]

[Müll. § 203. 204. B. III. § 18. P. § 311. Ku. § 836. 837. 867. 868. 899909. D. § 162.]

I. Der Erblasser hat im Testamente gewisser Personen nicht bloß zu gedenken (durch Institution oder Erheredation), sondern sie auch

zu bedenken, widrigenfalls das Testament von denselben angefochten (rescindirt) werden kann. Dieses materielle Notherb-R. gelangte namentlich durch die Praris des Centumviralgerichtes zur Anerkennung und wurde durch die Jurisprudenz, später auch durch die Gesetzgebung, weiter entwickelt und festgestellt. Dies geschah in der Weise, daß nahen Angehörigen des Testators, welche derselbe aus reiner Lieblosigkeit, ohne ihr Verschulden, hatte leer ausgehen lassen, wegen einer solchen Verlegung des officium pietatis unter dem Gesichtspunkte der hierin sich aussprechenden Unzurechnungsfähigkeit des Testators (color insaniae) - eine Klage auf Rescission des Testamentes (querela inofficiosi sc. testamenti) gegeben wurde, welche unvererblich (§ 25. I.) war und in fünf Jahren verjährte.

a. Hoc colore de inofficioso testamento agitur, quasi non sanae mentis fuerunt, cum testamentum ordinarent; et hoc dicitur non quasi vere furiosus vel demens testatus sit, sed recte quidem fecit testamentum, sed non ex officio pietatis: nam si vere furiosus esset vel demens, nullum est testamentum. Marcian. 1. 2 D. h. t. (de inoff. 5, 2.)

--

b. Inofficiosum testamentum dicere hoc est: allegare, quare exheredari vel praeteriri non debuerit; quod plerumque accidit, cum falso parentes instimulati liberos suos vel exheredant vel praetereunt. Huius autem verbi 'de inofficioso' vis illa est: docere, immerentem se et ideo indigne praeteritum vel etiam exheredatione summotum; resque illo colore defenditur apud iudicem, ut videatur ille quasi non sanae mentis fuisse, cum testamentum inique ordinaret. Marcell. 1. 3. 5 eod. II. Einen solchen Anspruch, bedacht zu werden, — also die querela inofficiosi haben: a. Ascendenten und Descendenten (ohne Rücksicht auf Agnation und väterliche Gewalt); b. Geschwister, seit Constantin nur, wenn der ihnen vorgezogene AQ Erbe eine turpis persona (§ 57. I.) ist, und mit Ausschluß der uterini. Ferner muß, wer das Testament mit der querela inoff. anfechten will, zugleich — nach civilem oder prätor. R. der nächste Intestaterbe sein.

[ocr errors]

B A B werden

ausgeschlossen durch C.

[ocr errors]

a. 1. Nam et his, qui non ex masculis descendunt, facultas est agendi, cum et de matris testamento agant et obtinere adsidue soleant. cit. 1. 5.

2. Nam etsi parentibus non debetur filiorum hereditas propter votum parentum et naturalem erga filios caritatem: turbato tamen ordine mortalitatis non minus parentibus quam liberis pie relinqui debet. Pap. 1. 15 pr. eod. b. Fratres vel sorores uterini ab inofficiosi actione contra testamentum fratris vel sororis penitus arceantur; consanguinei autem [adgnatione durante 1. 1 C. Th. 2, 19.] contra testamentum fratris vel sororis de inofficioso quaestionem movere

possunt, si scripti heredes infamiae vel turpitudinis vel levis notae macula adsparguntur. Const. 1. 27 C. eod. 3, 28.

III. Der querela inofficiosi fann der Testator vorbeugen durch Hinterlassung eines Vermögenstheiles (Pflichttheil, legitima portio), welcher a. ursprünglich unbestimmt war, später aber nach Analogie der lex Falcidia (§ 182) 1/4 der dem Notherben gebührenden Intestatportion betrug, von Justinian jedoch durch Nov. 18 auf 1/3 derselben bei vier oder weniger Intestaterbtheilen, auf 1/2 bei mehr als vier erhöht wurde. b. Ist dem Notherben nur weniger als der Pflichttheil hinterlassen, so kann er nach einer Verordnung Justinians einzig auf Ergänzung desselben klagen (act. ad supplendam legitimam). c. Der Pflichttheil braucht nicht gerade in Gestalt der Erbeinsehung, sondern kann aber kaum von jeher in jeder beliebigen Form hinterlassen werden.

a. Quoniam autem quarta debitae portionis sufficit ad excludendam querelam, videndum erit, an exheredatus partem faciat, qui non queritur: ut puta sumus duo filii exheredati. Et utique faciet, ut Papinianus respondit, et si dicam inofficiosum, non totam hereditatem debeo sed dimidiam petere. Proinde si sint ex duobus filiis nepotes, ex uno plures, tres puta, ex uno unus: unicum sescuncia, unum ex illis semuncia querela excludit. Quarta autem accipietur scilicet deducto aere alieno. Ulp. 1. 8 § 8. 9 D. h. t. b. Sin vero quantacumque pars hereditatis vel res eis fuerit relicta, de inofficioso querela quiescente id quod eis deest usque ad quartam legitimae partis repletur, licet non fuerit adiectum boni viri arbitratu debere eam repleri. § 3 I. h. t. 2, 18.

c. Igitur quartam quis debet habere, ut de inofficioso testamento agere non possit: sive iure hereditario, sive iure legati vel fideicommissi, vel si mortis causa ei quarta donata fuerit. § 6 I. eod.

IV. Die ganze querela inofficiosi ist nur ein subsidäres R-mittel, wird also z. B. ausgeschlossen durch die Möglichkeit der B. P. contra tab. a) Ihr Ziel und ihre Wirkung ist Rescission des Testamentes und Eröffnung der Intestaterbfolge; b) doch kann unter Umständen auch nur theilweise Aufhebung des Testamentes eintreten, und der Erblasser so pro parte testatus pro parte intestatus beerbt werden. ©) a. 1. Liberi.. ita demum de inofficioso testamento agere possunt, si nullo alio iure ad bona defuncti venire possunt: nam qui alio iure veniunt ad totam hereditatem vel partem eius, de inofficioso agere non possunt. § 2 I. h. t.

2. Filius ex asse heres institutus inofficiosum dicere non potest: nec interest, exhausta nec ne sit hereditas, cum apud eum quarta aut legis Falcidiae aut senatusconsulti Pegasiani beneficio sit remansura. Paul. IV. 5 § 5.

[merged small][merged small][ocr errors]

b. Si ex causa de inofficiosi cognoverit iudex et pronuntiaverit contra testamentum nec fuerit provocatum, ipso iure rescissum est; et suus heres erit secundum quem iudicatum est et bonorum possessor, si hoc se contendit, et libertates ipso iure non valent, nec legata debentur. 1. 8 § 16 D. h. t.

C.

1. Mater decedens extraneum ex dodrante heredem instituit, filiam unam ex quadrante, alteram praeteriit. . Respondi: filia praeterita id vindicare debet, quod intestata matre habitura esset. . . Sed non est admittendum, ut adversus sororem audiatur agendo de inofficioso.. Et ideo ab extraneo semissem vindicandum, . . . quasi semis totus ad hanc pertineat. Secundum quod non in totum testamentum infirmatur, sed pro parte intestata efficitur. Paul. 1. 19 eod.

...

[ocr errors]

2. Circa inofficiosi querelam evenire plerumque adsolet, ut in una atque eadem causa diversae sententiae proferantur. Quid enim si fratre agente heredes scripti diversi iuris fuerunt? Quod si fuerit, pro parte testatus pro parte intestatus decessisse videbitur. Ulp. 1. 24 eod.

V. Das ganze Pflichttheils-R. fällt fort beim test. militis.

§ 170. (§ 160.) C. Das Notherbrecht nach Nov. 115.
[Müll. § 205. B. III. § 18. 29. P. § 311. Ku. § 979. D. § 163.]

Durch Nov. 115 (v. J. 542 n. Chr.) sind das bisherige Präteritions-R. und Pflichttheils-R. folgendermaßen verschmolzen worden:

I. Ascendenten dürfen ihre Descendenten (rein cognatisch genommen) und umgekehrt fortan weder präteriren noch enterben - selbst nicht mit Hinterlassung des Pflichttheiles : es sei denn aus bestimmten, im Testamente selbst anzuführenden und vom eingeseßten Erben zu erweisenden geseßlichen Gründen. Solcher Ausschließungsgründe wegen schwerer Verschuldung giebt es für die Enterbung der Descendenten vierzehn, für die der Ascendenten acht.

II. Bei Präterition oder grundloser Enterbung eines Notherben gleichviel ob ihm sonst etwas hinterlassen ist — soll Nichtigkeit des Testamentes hinsichtlich der Erbeinsehungen, falls der verlegte Notherbe dieselbe geltend macht (bestrittene sog. relative Nullität), und reine Intestaterbfolge eintreten, sein sonstiger Inhalt jedoch (wie Anordnung von Vermächtnissen und Vormundschaften u. dgl.) aufrecht erhalten werden. Die Enterbten oder Uebergangenen machen ihr R. mit der hereditatis petitio (§ 176. I.) geltend.

III. Sind die Notherben instituirt, aber auf weniger als der Pflichttheil beträgt, so können sie nur Ergänzung des Fehlenden von den anderen testamentarischen Erben verlangen. (§ 169. III. b.)

IV. Hinsichtlich der Geschwister des Erblassers ist es beim bisherigen R. verblieben.

Drittes Kapitel. Erwerb der Erbschaft und Schuß des Erbrechtes.

§ 171. (§ 161.) I. Art und Form des Erwerbes. [Müll. § 206. B. III. § 20. 21. P. § 312. Ku. I. § 841. 845. 851. 853. 855-859. D. § 174.]

I. Die Delation (§ 153. II. a.) gewährt nur die rechtl. Möglichkeit, Erbe zu werden; wirklicher Erbe wird der Delat erst durch den Erwerb der Erbschaft (adquisitio hereditatis). Die Acquisition wird regelmäßig durch einen freien Willensakt des Berufenen vermittelt (heredes voluntarii, extranei). a) Bei gewissen Personen tritt sie jedoch ipso iure, ohne Wissen und Willen des Berufenen, ein. Diese Personen (heredes necessarii) sind: die sui des Erblassers (§ 162. II. A. a. 3. 4.), welchen jedoch der Prätor was bei einem überschuldeten Nachlaß von Wichtigkeit ist das beneficium abstinendi gewährt; und die vom Erblasser cum libertate eingesetzten Sklaven desselben. (§ 37. II. B. c. C. 4. § 159. II. B. a. § 177. I. c.) d) a. Heredes autem aut necessarii dicuntur aut sui et necessarii aut extranei. Qui testatoris iuri subiecti non sunt, extranei heredes appellantur: itaque liberi quoque nostri, qui in potestate nostra non sunt, heredes a nobis instituti sicut extranei videntur; qua de causa et qui a matre heredes instituuntur, eodem numero sunt, quia feminae liberos in potestate non habent. Gaj. II. § 152. 161.

b.

[ocr errors]

1. necessarii vero ideo dicuntur, quia omnimodo sive velint sive nolint, tam ab intestato quam ex testamento heredes fiunt. § 157 ib.

2. Verba haec: 'Publius Maevius si volet, heres esto' in necessario condicionem faciunt, ut si nolit, heres non existat: nam in voluntarii heredis persona frustra adduntur, cum, etsi non fuerint addita, invitus non efficitur heres. Hermog. 1. 12 D. de cond. inst. 28, 7.

C. 1. Necessariis heredibus non solum impuberibus, sed etiam puberibus abstinendi se ab hereditate proconsul potestatem facit, ut quamvis creditoribus hereditariis iure civili teneantur, tamen in eos actio non detur, si velint derelinquere hereditatem. Sed impuberibus quidem etiamsi se immiscuerint hereditati, praestat abstinendi facultatem, puberibus autem ita, si se non immiscuerint. Gaj. 1. 57 pr. D. h. t. (de A. v. O. H. 29, 2.)

2. Quin etiam similiter abstinendi potestatem facit praetor etiam ei qui in causa mancipii est, si cum libertate heres institutus sit, quamvis necessarius, non etiam suus heres sit, tamquam servus. Gaj. II. § 160.

d. 1. Necessarius heres est servus cum libertate heres institutus: ideo sic appellatus, quia, sive velit sive nolit, omnimodo post mortem testatoris protinus liber et heres est. §. Salkowski, Institutionen. 3. Aufl.

26

« PredošláPokračovať »