Obrázky na stránke
PDF
ePub

2. Etiam post mortem heredis legari non potest, ne ab heredis herede legari videatur, quod iuris civilis ratio non patitur; in mortis autem heredis tempus legari potest, velut CVM HERES MORIETVR. § 16 ib.

[ocr errors]

II. Wie die Erbeinsehung, so muß auch die Anordnung eines Legates in einer bestimmten solennen Formel (verba civilia) erfolgen (§ 178. IV.). Es giebt vier der Wirkung nach sehr verschiedene Legatsformen: a. legatum per vindicationem ('do lego' legatum); b. leg. per damnationem; c. leg. sinendi modo relictum; d. leg. per praeceptionem. e. Nach einem SC. Neronianum soll jedoch jedes Legat, welches als Damnationslegat bestehen würde, — gleichviel in welcher Form es hinterlassen ist aufrecht erhalten werden. a. 1. Per vindicationem his verbis legamus: DO LEGO, CAPITO, SVMITO, SIBI HABETO. Per vindicationem legari possunt res, quae utroque tempore ex iure Quiritium testatoris fuerunt, mortis et cum testamentum faciebat, praeterquam si pondere numero mensura contineantur: in his enim satis est, si vel mortis dumtaxat tempore testatoris fuerint ex iure Quiritium. Ulp. XXIV, 3. 7.

2. Ideo autem per vindicationem legatum appellatur, quia post aditam hereditatem statim ex iure Quiritium res legatarii fit; et si eam rem legatarius vel ab herede vel ab alio quocumque, qui eam possidet, petat, vindicare debet i. e. intendere 'eam rem suam ex iure Quiritium esse.' Gaj. II. § 194.

b. Per damnationem (legamus) his verbis: HERES MEVS DAM

NAS ESTO DARE, DATO, FACITO, HEREDEM MEVM DARE IVBEO.
Per damnationem omnes res legari possunt, etiam quae
non sunt testatoris, dummodo tales sunt, quae dari possint.
Ulp. XXIV, 4. 8.

c. Sinendi modo ita (legamus): HERES MEVS DAMNAS ESTO

SINERE LVCIVM TITIVM SVMERE ILLAM REM SIBIQVE HABERE.

Sinendi modo legari possunt res propriae testatoris et heredis eius. § 5. 10 ib.

1. Per praeceptionem hoc modo legamus: LVCIVS TITIVS HOMINEM STICHVM PRAECIPITO. §. Sed nostri quidem praeceptores nulli alii eo modo legari posse putant, nisi ei qui aliqua ex parte heres scriptus esset: 'praecipere' enim esse praecipuum sumere; quod tantum in eius persona procedit, qui aliqua ex parte heres institutus est, quod is extra portionem hereditatis praecipuum legatum habiturus sit. §. Sed diversae scholae auctores putant etiam extraneo per praeceptionem legari posse proinde, ac si ita scribatur: TITIVS HOMINEM STICHVM CAPITO, supervacuo adiecta PRAE syllaba, ideoque per vindicationem eam rem legatam videri: quae sententia dicitur D. Hadriani constitutione confirmata esse. Gaj. II. § 216. 217. 221.

Salkowski, Institutionen. 3. Aufl.

27

2. Per praeceptionem legari possunt res, quae etiam per vindicationem. Ulp. cit. § 11.

e. Si ea res, quae non fuit utroque tempore testatoris ex iure Quiritium, per vindicationem legata sit, licet iure civili non valeat legatum, tamen senatusconsulto Neroniano confirmatur; quo cautum est, ut quod minus ratis verbis legatum est, perinde sit, ac si optimo iure legatum esset: optimum autem ius legati per damnationem est. § 11a ib.

§ 180. (§ 170.) B. Fideicommissa.

a

[Müll. § 183. 189. B. III. § 31. 35. P. § 322. Ku. § 826. 827. 918. 919. D. § 169.]

I. Fideicommissum ist das formlose, dem Erben oder sonst einem Honorirten (fiduciarius) bittweise auferlegte Vermächtniß an einen Dritten (fideicommissarius). a) Solche Fideicommisse waren nach älterem Civil-R. unverbindlich, und ihre Erfüllung hing allein von der Pietät des Onerirten ab. Erst unter August wurde mittelst der extraordinaria cognitio (§ 187. II. § 24. I. d.) der Consuln dem Willen des Erblassers in einzelnen Fällen Achtung verschafft, und der Fiduciar zur Leistung des Fideicommisses angehalten. (Vgl. III. a.) Hieraus entwickelte sich allmälig in consequenter Praris ein regelmäßiger R-schuß für alle Fideicommisse (praetor fideicommissarius) - und so die Anerkennung der Fideicommisse als ordentliches R-institut des Civil-R. b)

a. 1. Verba fideicommissorum in usu fere haec sunt: FIDEI COMMITTO, PETO, VOLO DARI et similia. Item Graece fideicommissum scriptum valet, licet legatum Graece scriptum non valeat. Ulp. XXV, 2. 9.

b.

2. Qui fideicommissum relinquit, etiam cum eo, cui relinquit, loqui potest, velut: PETO, GAI SEI, CONTENTVS SIS ILLA RE, aut VOLO TIBI ILLVD PRAESTARI. Paul. IV. 1 § 5. 1. Sciendum itaque est omnia fideicommissa primis temporibus infirma esse, quia nemo invitus cogebatur praestare id de quo rogatus erat. Quibus enim non poterant hereditates vel legata relinquere, si relinquebant, fidei committebant eorum qui capere ex testamento poterant: et ideo fideicommissa appellata sunt, quia nullo vinculo iuris, sed tantum pudore eorum qui rogabantur continebantur. Postea primus D. Augustus semel iterumque gratia personarum motus (vel quia per ipsius salutem rogatus quis diceretur, aut ob insignem quorundam perfidiam) iussit consulibus auctoritatem. suam interponere. Quod quia iustum videbatur et populare erat, paulatim conversum est in adsiduam iurisdictionem: tantusque favor eorum factus est, ut paulatim etiam praetor proprius crearetur, qui fideicommissis ius diceret, quem fideicommissarium appellabant. — Prima fideicommissorum

cunabula a fide heredum pendent et tam nomen quam substantiam acceperunt, et ideo D. Augustus ad necessitatem iuris ea detraxit. § 1. 12 I. de fid. her. 2, 23.

2. Fideicommissa non per formulam petuntur, ut legata, sed cognitione Romae quidem consulum aut praetoris, qui fideicommissarius vocatur, in provinciis vero praesidis provinciae. Ulp. XXV, 12.

II. Wie das Legat, so erfordert auch das Fideicommiß testamenti factio des Erblaffers und des Bedachten. a) Es ist jedoch befreit von allen beim Legat geltenden Formvorschriften, b) und es kann nicht bloß dem testamentarischen Erben, sondern auch einem Legatar oder Fideicommissar, selbst einem Intestaterben auferlegt werden. © a. Fideicommissum relinquere possunt, qui testamentum facere possunt. Fideicommissa dari possunt his, quibus legari potest. Latini Iuniani fideicommissum capere possunt, licet legatum capere non possint. Ulp. XXV, 4. 6. 7. b. Fideicommissum et ante heredis institutionem et post mortem heredis et codicillis etiam non confirmatis testamento dari potest, licet ita legari non possit. § 8 ib.

C. 1. Item a legatario legari non potest, sed fideicommissum relinqui potest; quin etiam ab eo quoque, cui per fideicommissum relinquimus, rursus alii per fideicommissum relinquere possumus. Gaj. II. § 271.

2. Etiam intestato quis moriturus fideicommissum relinquere potest. Ulp. cit. § 4.

III. Auch hinsichtlich der Anordnung selbst ist das Fideicommiß an keine Form gebunden. Es kann nicht allein im Testamente, sondern auch in jeder beliebigen leztwilligen Skriptur, codicilli (d. i. eigentlich ein Schreiben an den künftigen Erben), gleichviel ob dieselbe durch ein Testament bekräftigt ist oder nicht (codicilli test. confirmati f. II. b. § 179. I. a.), ja ob überhaupt ein Testament errichtet ist oder nicht (Intestatcodicill f. II. c. 2.) — oder mündlich ohne alle Form gültig hinterlassen werden; es genügt hiezu die bloße Gewißheit des erblasserischen Willens.

a. Ante Augusti tempora constat ius codicillorum non fuisse, sed primus Lucius Lentulus, ex cuius persona etiam fideicommissa coeperunt (cfr. I. b. 1.) codicillos introduxit. Nam cum decederet in Africa scripsit codicillos testamento confirmatos, quibus ab Augusto petiit per fideicommissum, ut faceret aliquid; et cum D. Augustus voluntatem eius implesset, deinceps reliqui auctoritatem eius secuti fideicommissa praestabant et filia Lentuli legata, quae iure non debebat, solvit. Dicitur Augustus convocasse prudentes, inter quos Trebatium quoque, cuius tunc auctoritas maxima erat, et quaesisse, an possit hoc recipi nec absonans a iuris ratione codicillorum usus esset: et Trebatium suasisse Augusto, quod diceret utilissimum et necessarium hoc civibus esse

[ocr errors]

propter magnas et longas peregrinationes, . . ubi si quis testamentum facere non posset, tamen codicillos posset. Post quae tempora cum et Labeo codicillos fecisset, iam nemini dubium erat, quin codicilli iure optimo admitterentur. Sed cum ante testamentum factum codicilli facti erant, Papinianus ait non aliter vires habere, quam si speciali postea voluntate confirmentur; sed D. Severus et Antoninus rescripserunt, ex his codicillis qui testamentum praecedunt posse fideicommissum peti, si appareat eum, qui postea testamentum fecerat, a voluntate quam codicillis expresserat non recessisse. pr. § 1 I. de codic. 2, 25. b. Conficiuntur codicilli quattuor modis: aut enim in futurum confirmantur, aut in praeteritum, aut per fideicommissum testamento facto, aut sine testamento. Paul. 1. 8 pr. D.

eod. 29, 7.

§ 181. (§ 171.) C. Ausgleichung der Legate und Fidei

commisse.

[Müll. § 183. 189. B. III. § 31. P. § 323. Ku. § 920.]

I. Seitdem legata nicht bloß im Testamente, sondern auch in codicilli test. confirmati, und später nachdem schon durch das SC. Neronianum (§ 179. II. e.) die Formvorschriften abgeschwächt worden waren nach einer Verordnung von Constantinus selbst ohne jede Beobachtung der solennen Formen gültig angeordnet werden konnten, beschränkte sich der Unterschied zwischen legata und fideicommissa praktisch darauf, daß erstere die einem testamentarischen Erben, leştere die einem Legatar oder Fideicommissar auferlegten und die ab intestato hinterlassenen Vermächtnisse waren. a) Justinian hat schließlich die Legate und Fideicommisse derartig ausgeglichen, daß fortan die günstigsten R-säge der einen auch für die anderen gelten sollen. b)

a. In legatis vel fideicommissis verborum necessaria non sit observantia, ita ut nihil prorsus intersit, quis talem voluntatem verborum casus exceperit aut quis loquendi usus effuderit. Const. 1. 21 C. de leg. 6, 37.

b. 1. Cum antiquitatem invenimus legata quidem stricte concludentem, fideicommissis autem, quae ex voluntate magis descendebant defunctorum, pinguiorem naturam indulgentem, necessarium esse duximus omnia legata fideicommissis exaequare, ut nulla sit inter ea differentia, sed quod deest legatis hoc repleatur ex natura fideicommissorum, et si quid amplius est in legatis, per hoc crescat fideicommissorum natura. § 3 I. de leg. 2, 20.

2. Per omnia [Iust.] exaequata sunt legata fideicommissis. Ulp. 1. 1 D. eod. I. (30.)

II. Andererseits hat sich die bisherige Formlosigkeit der codicilli (nicht bloß der test. non confirmati) nicht erhalten; seit Theodosius d. Gr. und Justinian können sie regelmäßig nur in Gegenwart von 5 Zeugen schriftlich oder mündlich errichtet werden.

[ocr errors]

a. In codicillis, quos testamentum non praecedit, septem testium vel quinque interventum non deesse oportet, . . ut testantium successiones sine aliqua captione serventur. Constantin. 1. 1 C. Th. de test. et cod. 4, 4.

b. In omni ultima voluntate, excepto testamento, quinque testes. . in uno eodemque tempore debent adhiberi, sive in scriptis sive sine scriptis voluntas conficiatur, testibus videlicet, quando scriptura voluntas componitur, subnotationem suam accommodantibus. Theod. (Iust.) 1. 8 § 3

C. de codic. 6, 36.

III. Wer ein Testament errichtet, kann anordnen, daß dasselbe, falls es als Testament nicht aufrecht erhalten würde, als Codicill behandelt werden solle: Codicillarclausel (clausula codicillaris). In diesem Falle haben die im Testamente getroffenen Erbeinsegungen und sonstigen lehtwilligen Zuwendungen die Bedeutung von dem Intestaterben auferlegten Universal- oder Singular Fideicommissen.

a. Plerique solent, cum testamenti(um?) faciunt perscripturam adiicere, velle hoc etiam vice codicillorum valere. Ulp. 1. 3 D. de test. mil. 29, 1.

b. Ex ea scriptura, quae ad testamentum faciendum parabatur, si nullo iure testamentum perfectum esset, nec ea, quae fideicommissorum verba habent, peti posse. §. Ex his verbis, quae scripturae paterfamilias addidit: “ταύτην τὴν διαδήκην βούλομαι εἶναι κυρίαν ἐπὶ πάσης ἐξουσίας [hoc testamentum volo esse ratum, quacumque ratione poterit],' videri eum voluisse omnimodo valere ea quae reliquit, etiamsi intestatus decessisset. Paul. 1. 29 D. qui test. fac. 28, 1.

§ 182. (§ 172.) III. Beschränkung der Vermächtnisse;
insbesondere die Quarta Falcidia.

[Müll. § 191. B. III. § 34. P. § 321. Ku. I. § 917. II. 153.]

I. Die ursprünglich jedem Testator zustehende schrankenlose Legirfreiheit (vgl. § 167. I. a.) hatte häufig Destitution des Testamentes und Zersplitterung des Nachlasses zur Folge: ein Uebelstand, welchem die Gesetzgebung durch Beschränkungen des Maßes der Legate zu begegnen suchte. a) Zunächst sezte die 1. Furia (eine lex minus quam perfecta, § 4. VII. b.) für jedes Legat sowie mortis causa donatio als Maximum die Summe von 1000 As fest, mit Ausnahme der an gewisse nahe Verwandte (vgl. § 63. II. c. 4. § 163. III. b.) hinterlassenen Legate. b) Da diese Beschränkung sich als eine wenig zweckdienliche erwies, so bestimmte die in die Teftirfreiheit

[ocr errors]
« PredošláPokračovať »