Obrázky na stránke
PDF
ePub

III. In Betreff der prozessualischen Wirkung der Stellvertretung und der damit zusammenhängenden Cautionspflicht ist folgendermaßen zu unterscheiden:

A. Findet eine Vertretung auf Seite des Beklagten (defensio) statt, so bedarf es allemal, da in Folge der prozessualischen Consumtion (§ 26. a.) der Kläger seinen Anspruch wider den ursprünglichen Gegner verliert, der cautio iudicatum solvi.

a. 1. Solutione vel iudicium pro nobis accipiendo et inviti et ignorantes liberari possumus. Pomp. 1. 23 D. de solut. 46, 3.

2.

[ocr errors]

adversus defensorem qui agit, litem in iudicium deducit. Ulp. 1. 11 § 7 D. de exc. r. iud. 44, 2.

b. 1. Ab eius vero parte cum quo agitur, siquidem alieno nomine aliquis interveniat, omnimodo satisdari debet: quia nemo alienae rei sine satisdatione defensor idoneus intelligitur; sed siquidem cum cognitore agatur, dominus satisdare iubetur, si vero cum procuratore, ipse procurator; idem et de tutore et de curatore iuris est. Gaj. IV. § 101.

2. Quae satisdatio adeo necessaria est, ut eam remitti non posse, etiamsi apud acta procurator constituatur, D. Severus constituerit. (Paul.?) Vat. fgm. 317.

B. Bei einer Vertretung auf klägerischer Seite findet a. beim Cognitor regelmäßig keine Cautionspflicht statt, da der Beklagte gegen eine erneute Anstellung der Klage seitens der vertretenen Partei (dominus) hier schon durch die Art der Bestellung des Vertreters stets von selbst geschütt ist. b. Jeder andere Vertreter mußte anfangs wohl durchgängig cautio de rato ('ratam rem dominum habiturum,' 'amplius eo nomine neminem petiturum') stellen. Später machte man jedoch die Cautionsleistung davon abhängig, ob überhaupt durch die Prozeßführung des Vertreters das Klag-R. des Vertretenen selbst zerstört wird was bei vorhandener Bevoll= mächtigung (verus procurator) angenommen wurde oder nicht, und statuirte ersterenfalls behufs Sicherung des Beklagten die Cautionsverbindlichkeit nur dann, wenn die Vollmacht oder Legitimation zur Klagerhebung zweifelhaft war. So nahm man von der Cautionsstellung insbesondere beim procurator praesentis, ad acta factus, und beim amtlichen Vertreter regelmäßig Abstand. (Hinsichtlich der actio iudicati § 205. I.) - c. Uebrigens konnte der Beklagte den nicht befähigten (§ 57. III. § 195. I.) oder nicht bevollmächtigten Vertreter (falsus procurator) als sachlich nicht legitimirt mittelst Einrede (exc. cognitoria, procuratoria) zurückweisen, ohne daß letterenfalls durch die Absolution des Beklagten dem Anspruche des Klagberechtigten (dominus) präjudicirt wurde. (Vgl. § 28. II. a. 3.)

a. Nec si per cognitorem quidem agatur ulla satisdatio vel ab ipso vel a domino desideratur: cum enim certis et quasi

.

solemnibus verbis in locum domini substituatur cognitor, merito domini loco habetur. Gaj. IV. § 97.

b. 1. Procurator vero si agat, satisdare iubetur ratam rem dominum habiturum: periculum enim est, ne iterum dominus de eadem re experiatur; quod periculum non intervenit, si per cognitorem actum fuerit, quia de qua re quisque per cognitorem egerit, de ea non magis amplius actionem habet quam si ipse egerit. § 98 ib.

2. (II. b. 1.) quamquam et ille, cui mandatum est, plerumque satisdare debet, quia saepe mandatum initio litis in obscuro est et postea apud iudicem ostenditur. § 84 ib. 3. Absentis procuratorem satisdare debere de rato habendo, recte responsum est: multis enim casibus ignorantibus nobis mandatum solvi potest, vel morte vel revocato mandato. Cum autem certum est mandatum perseverare i. e. cum praesens est dominus, satisdationis necessitas cessat. (Pap.) Vat. fgm. 333.

4. [Apud acta facto] procuratori haec satisdatio remitti solet: nam cum apud acta nonnisi a praesente domino constituatur, cognitoris loco intelligendus est. (Ulp.?) Vat. fgm. 317.

5. Cautio ratihabitionis tunc exigitur a procuratore, quotiens incertum est, an ei mandatum est. Ant. Pius 1. 1 C. de proc. 2, 12.

procura

6. ex parte actoris in iudicium deducunt tor cui mandatum est, tutor, curator furiosi vel pupilli, actor municipum. Ulp. 1. 11 § 7 D. de exc. r. iud. 44, 2.

7. Tutores et curatores eo modo quo et procuratores satisdare debere, verba edicti faciunt; sed aliquando illis satisdatio remittitur. Gaj. IV. § 99.

8. Vulgo observatur, ne tutor caveat ratam rem pupillum habiturum, quia rem in iudicium deducit. Ulp. 1. 23 D. de adm. tut. 26, 7.

9. Licet verum procuratorem in iudicio rem deducere verissimum est, tamen et si quis, cum procurator non esset, litem sit contestatus, deinde ratum dominus habuerit, videtur retro res in iudicium recte deducta. Id. 1. 56 D. de iud. 5, 1.

c. Non solum autem ex tempore, sed etiam ex persona dilatoriae exceptiones intelliguntur, quales sunt cognitoriae, veluti si is qui per edictum cognitorem dare non potest, per cognitorem agat, vel dandi quidem cognitoris ius habeat, sed eum det cui non licet cognituram suscipere: nam si obiiciatur exceptio cognitoria, si ipse talis erit, ut ei non liceat cognitorem dare, ipse agere potest; si vero cognitori non liceat cognituram suscipere, per alium cognitorem aut

per semet ipsum habet agendi potestatem, et tam hoc vel illo modo evitare potest exceptionem; quodsi dissimulaverit eam et per cognitorem egerit, rem perdit. Gaj. IV. § 124.

e. Die partes formulae.

§ 198. (§ 11.) 1. Die ordentlichen Bestandtheile.

I. Jede normale Formula bestand nothwendig aus zwei Theilen: der intentio, d. i. der vom Richter festzustellenden klägerischen Behauptung bald Bezeichnung des streitigen R-anspruches, bald Behauptung einer bestimmten rechtsbegründenden Thatsache (vgl. § 201. III. A.) --- als Bedingung der Verurtheilung des Beklagten, und der condemnatio, dem bedingten Condemnations- (u. Absolutions-) befehl, welcher zugleich den Gegenstand der Verurtheilung präcisirt. Je nachdem die intentio auf ein dem Kläger zustehendes dingliches R., resp. auf Leistung einer bestimmten Sache oder Geldsumme, oder auf eine erst durch den Richter zu ermittelnde Leistung gerichtet ist (vgl. § 105. II.), unterscheidet man certa und incerta formula. Lettere enthielt außer der intentio noch eine den R-grund des An= spruches (d. h. die den Anspruch begründende juristische Thatsache) bezeichnende demonstratio. Die intentio verbunden mit der demonstratio-, —, als der adäquate formelle Ausdruck für das vom Kläger behauptete und in iudicio zu beweisende R., bildete die Grundlage des ganzen Prozeßverhältnisses und war entscheidend für den Ausgang des Prozesses. (Vgl. § 203. II. A.) Bei den sog. Theilungsklagen wurde mit der condemnatio eine adiudicatio verbunden.

[ocr errors]

Partes autem formularum hae sunt: demonstratio, intentio, adiudicatio, condemnatio. §. Demonstratio est ea pars formulae, quae ideo inseritur, ut demonstretur res de qua agitur, velut haec pars formulae: QVOD AVLVS AGERIVS NVMERIO NEGIDIO HOMINEM VENDIDIT §. Intentio est ea pars formulae, qua actor desiderium suum concludit, velut haec pars formulae: sI PARET NVMERIVM NEGIDIVM AVLO AGERIO SESTERTIVM X MILIA DARE OPORTERE; item haec: QVIDQVID PARET NVMERIVM NEGIDIVM AVLO AGERIO DARE FACERE OPORTERE; item haec: SI PARET HOMINEM STICHVM EX IVRE QVIRITIVM AVLI AGERII ESSE. §. Adiudicatio est ea pars formulae, qua permittitur iudici rem alicui ex litigatoribus adiudicare, velut si inter cohoredes familiae erciscundae agatur, aut inter socios communi dividundo, aut inter vicinos finium regundorum; nam illic ita est: QVANTVM ADIVDICARI OPORTET, IVDEX TITIO ADIVDICATO.

§. Condemnatio est ea pars formulae, qua iudici condemnandi absolvendive potestas permittitur, velut haec pars formulae: IVDEX NVMERIVM NEGIDIVM AVLO AGERIO SESTER

TIVM X MILIA CONDEMNA; SI NON PARET, ABSOLVE. §. Non tamen istae omnes partes simul inveniuntur [sc. in formulis], sed quaedam inveniuntur quaedam non inveniuntur: certe intentio aliquando sola invenitur, sicut in praeiudicialibus formulis, qualis est qua quaeritur, aliquis libertus sit, vel quanta dos sit, et aliae complures; demonstratio autem et adiudicatio et condemnatio nunquam solae inveniuntur. Gaj. IV. § 39-44.

II. Die Condemnation erfolgte stets auf eine Geldsumme; je nachdem die Höhe derselben in der condemnatio als Theil der Formula selbst angegeben oder der Ermittelung und Feststellung des Richters überlassen war, unterschied man cond. certae und incertae pecuniae. (Vgl. § 112. II. B. b. c. § 134. II. b. 2. § 137. III. § 139. II. § 176. I. c.)

Omnium autem formularum, quae condemnationem habent, ad pecuniariam aestimationem condemnatio concepta est; itaque et si corpus aliquod petamus, veluti fundum hominem vestem aurum argentum, iudex non ipsam rem condemnat eum, cum quo actum est, sicut olim fieri solebat, sed aestimata re pecuniam eum condemnat. §. Condemnatio autem vel certae pecuniae in formula ponitur vel incertae. §. Certae pecuniae in ea formula qua certam pecuniam petimus [v. § 43]. §. Incertae vero condemnatio pecuniae duplicem significationem habet: est enim una cum aliqua praefinitione, quae vulgo dicitur cum taxatione, velut si incertum aliquid petamus; nam illic ima parte formulae ita est: IVDEX NVMERIVM NEGIDIVM AVLO AGERIO DVMTAXAT X MILIA CONDEMNA; SI NON PARET, ABSOLVE. Vel incerta est et infinita, velut si rem aliquam a possidente nostram esse petamus i. e. si in rem agamus vel ad exhibendum; nam illic ita est: QVANTI EA RES ERIT, TANTAM PECVNIAM, IVDEX, NVMERIVM NEGIDIVM AVLO AGERIO CONDEMNA; SI NON PARET, ABSOLVE. §. Quid ergo est? iudex si condemnet, certam pecuniam condemnare debet, etsi certa pecunia in condemnatione posita non sit; debet autem iudex attendere, ut cum certae pecuniae condemnatio posita sit, neque maioris neque minoris summa posita condemnet, alioquin litem suam facit. Gaj. IV. § 48-52.

2. Außerordentliche Bestandtheile.

§ 199. (§ 12.) a. Exceptiones und Replicationes.

[ocr errors]

I. a. Die exceptio (f. überhaupt § 28.) enthält im Gegeneine von dem Besage zur Negation der Klägerischen intentio flagten geltend gemachte Ausnahme von der Condemnation. Daher bildet sie in der Formula einen in Form einer negativen Bedingung

des Condemnationsbefehles gefaßten Vertheidigungszusah_zur intentio, als der positiven Bedingung der condemnatio. Bei schon in iure vorhandener Liquidität der exceptio - falls ihr nicht wiederum mit replicatio begegnet wurde fand denegatio actionis statt. b. Regelmäßig mußte der Beklagte seine Einrede in iure vorbringen und in die Formula einrücken lassen, sollte sie vom Juder berücksichtigt werden; (nach dieser ihrer formellen, äußerlichen Natur kann man die exceptiones als solche Einwendungen des Beklagten bezeichnen, welche der Juder nicht ex officio, sondern nur zufolge prätorischer Anweisung in der Formula beachten durfte.) Bei den bon. fid. iudicia (§ 24. V.) jedoch, bei welchen die bona fides ein wesentliches Moment der intentio selbst bildet, mußte der Juder jede Einrede, die den klägerischen Anspruch als der bona fides zuwiderlaufend erscheinen läßt (wie die doli exc. § 28. I. b.), schon ex officio berücksichtigen: so daß hier exceptiones im prozessualischen Sinne nur dann erforderlich waren, wenn entweder troß der Einrede der Anspruch des Klägers mit der aequitas bestehen, oder wenn eine Berücksichtigung derselben vom Juder nicht mit Sicherheit erwartet werden konnte. c. Die exceptiones werden eingetheilt: nach der R-quelle, aus welcher sie entspringen, in civiles (§ 30. III. a. § 120. II. § 129. III. B. § 145. II.) und praetoriae (wobei jedoch zu beachten, daß formell alle exc. prätorisch sind); nach ihrer Fassung in exc. vulgares und in factum (vgl. § 201. III.); nach dem Umfange ihrer Wirksamkeit in exc. peremptoriae und dilatoriae (§ 28. II.)

a. 1. Exceptio dicta est quasi quaedam exclusio, quae opponi actioni cuiusque rei solet ad excludendum id, quod in intentionem condemnationemve deductum est. Ulp. 1. 2 pr. D. de except. 44, 1.

2. Omnes autem exceptiones in contrarium concipiuntur, quam adfirmat is cum quo agitur. Nam si verbi gratia reus dolo malo aliquid actorem facere dicat, qui forte pecuniam petit, quam non numeravit, sic exceptio concipitur: SI IN EA RE NIHIL DOLO MALO AVLI AGERII FACTVM SIT NEQVE FIAT; item si dicatur contra pactionem pecuniam peti, ita concipitur exceptio: SI INTER AVLVM AGERIVM ET

NVMERIVM NEGIDIVM NON CONVENIT, NE EA PECVNIA PETERE

TVR.

Et denique in ceteris causis similiter concipi solet: ideo scilicet quia omnis exceptio obiicitur quidem a reo, sed ita formulae inseritur, ut condicionalem faciat condemnationem, i. e. ne aliter iudex eum cum quo agitur condemnet, quam si nihil in ea re, qua de agitur, dolo actoris factum sit; item ne aliter iudex eum condemnet, quam si nullum pactum conventum de non petenda pecunia factum fuerit. Gaj. IV. § 119.

b. 1. iudicium fidei bonae . . continet in se doli mali exceptionem. Iul. 1. 84 § 5 D. de leg. I. 30.

« PredošláPokračovať »