a) Superficiarias aedes appellamus, quae in conducto solo positae sint: quarum proprietas et civili et naturali jure ejus est, cujus et solum. (L. 2. D. de superfic. 43, 18.) Gaj.

6) Qui superficiem in alieno solo habet, civili actione subnixus est, nam si conduxit superficiem, ex conducto, si emit, ex empto agere cum domino soli potest; ... sed longe utile visum est, (quia et incertum erat, an locatio existeret, et quia melius est possidere potius quam in personam experiri), hoc interdictum proponere et quasi in rem actionem polliceri. (L. 1. §. 1. D. eod.) Ulp.

7) Ait Praetor: VTI EX LEGE LOCATIONIS SIVE VENDITIONIS

SVPERFICIE, QVA DE AGITVR, NEC VI NEC CLAM NEC PRECARIO
ALTER AB ALTERO FRVIMINI, QVO MINVS FRVAMINI, VIM FIERI
VETO; SI QVA ALIA ACTIO DE SVPERFICIE POSTVLABITVR, CAVSA
COGNITA DABO. (L. 1. pr. D. eod.)

2. Die Emphyteuse.

a) Das jus in agro vectigali.

d) Agri civitatum ... vectigales vocantur, qui in perpetuum locantur i. e. hac lege, ut quamdiu pro his vectigal pendatur, tamdiu neque ipsis, qui conduxerint, neque his, qui in locum eorum successerunt, auferri eos liceat. Qui in perpetuum fruendum conduxerunt a municipibus, quamvis non efficiantur domini, tamen placuit competere eis in rem actionem adversus ipsos municipes: . . . ita tamen si vectigal solvant. (L. 1, 2. D. si ager vect. 6, 3.) Paul. Ulp

b) Das jus emphyteuseos.

deer

e) Jus emphyteuticarium neque conductionis neque alienationis esse titulis adjiciendum, sed hoc jus tertium sit constitutum, ab utriusque memoratorum contractuum societate, seu similitudine separatum, conceptionem definitionemque habere propriam. . . . (L. 1. C. de emphyt. jure, 4, 66.) Imp. Zeno, a. 476–484.

*

§. 51. Wesen der Obligatio.

59

Drittes Kapitel.
Schuldrecht.

§. 51.

Wesen der Obligatio.

[Inst. tit. de obligationibus, 3, 13.]

1. Begriff.

a) Obligatio est juris quasi vinculum, quo necessitate adstringimur alicujus solvendae rei secundum nostrae civitatis jura (pr. I. de oblig. 3, 13.).

2. Subjekte, Gegenstand (Inhalt) der Obligatio.

8) Obligationum substantia non in eo consistit, ut aliquod corpus nostrum aut servitutem nostram faciat, sed ut alium nobis adstringat ad dandum aliquid vel faciendum vel prae-caus standum. (L. 3. pr. D. de O. et A. 44, 7.) Paul.

3. Verhältniß zu a) den Sachenrechten, b) den Familienrechten

§. 52.

Subjekte der Obligatio.

[Inst. tit. de duobus reis, 3, 16.]

1. Gegenseitiges Verhältniß der Subjekte: Einseitige, zweiseitige Obligation. Sogenannte exceptio non adimpleti contractus.

a) Labeo definit . . . contractum ultro citroque obligationem, quod Graeci ovválλayua vocant, veluti emtionem venditionem, locationem conductionem, societatem. (L. 19. D. de V. S. 50, 16.)

p) Offerri pretium ab emtore debet, cum ex emto agitur, et ideo etsi pretii partem offerat, nondum est ex emto actio. Venditor enim quasi pignus retinere potest eam rem, quam vendidit. (L. 13. §. 8. D. de act. emt. 19, 1.) Ulp.

2. Mehrheit der Subjekte auf der Gläubiger- oder Schuldnerseite (Solidarobligationen).

a) Wesen und Arten: Aktive, passive Gesammtschuld (Correi credendi, debendi).

7) Cum duo eandem pecuniam aut promiserint aut stipulati sint, ipso jure et singulis in solidum debetur et singuli debent; ideoque petitione, acceptilatione unius, tota solvitur obligatio. (L. 2. D. de duob. r. 45, 2.) Jayol.

b) Praktischer Zweck derselben.

c) Entstehung.

aa) Durch Vertrag, Testament (Korrealobligation).

d) Et stipulandi et promittendi duo pluresve rei fieri possunt; stipulandi ita, si post omnium interrogationem promissor respondeat "spondeo": ut puta cum duobus separatim stipulantibus ita promissor respondeat: utrique vestrum dare spondeo"; nam si prius Titio spoponderit, deinde alio interrogante spondeat, alia atque alia erit obligatio nec creduntur duo rei stipulandi esse. Duo pluresve rei promittendi ita fiunt [veluti si ita interrogati]: „Maevi, quinque aureos dare spondes? Sei, eosdem quin- sin que aureos dare spondes?" respondeant singuli „spondeo“. (pr. I. eod. 3, 16.)

e) ... fiunt duo rei promittendi . . . testamento: utputa si pluribus heredibus institutis testator dixit: „Titius aut Maevius Sempronio decem dato." (L. 9. pr. D. h. t. 45, 2.) Papin.

bb) Ohne spezifisches Rechtsgeschäft (Solidarobligation im engeren Sinne).

) Si plures in eodem coenaculo habitent, unde dejectum est, in quemvis haec actio dabitur, . . . et quidem in solidum. Sed si cum uno fuerit actum, ceteri liberantur perceptione, non litis contestatione. . . (L. 1. §. 10. L. 3, 4. D. de his qui eff. 9, 3.) Ulp. Paul.

...

n) Ubi duo rei facti sunt, potest vel ab uno eorum solidum peti; . . . et partes autem a singulis peti posse nequaquam dubium est. (L. 3. §. 1. D. h. t. 45, 2.) Ulp.

§. 53.

Gegenstände der Obligatio.

1. Inhalt der Leistung: Dare, facere, praestare. a) Stipulationum quaedam in dando, quaedam in faciendo consistunt. (L. 2. pr. D. de V. O. 45, 1.) Paul.

§. 53. Gegenstände der Obligatio.

61

p) Si quis faciendum aliquid stipulatus sit, utputa fundum tradi vel fossam fodiri, vel insulam fabricari, vel operas, vel quid his simile. ... (L. 72. pr. D. de V. O. 45, 1.) Ulp.

7) „Facere oportere" et hanc significationem habet, ut abstineat quis ab eo facto, quod contra conventionem fieret, et curaret, ne fiat. (L. 189. D. de V. S. 50, 16.) Paul. 2. Beschaffenheit der Leistung.

a) Möglichkeit (natürliche und rechtliche).

d) Impossibilium nulla obligatio est. (L. 185. D. de R. J. 50, 17.) Cels.

b) Erlaubtheit.

e) Generaliter novimus, turpes stipulationes nullius esse momenti. (L. 26. D. de V. O. 45, 1.) Ulp.

c) Abschäzbarkeit.

) . . . Ea enim in obligatione consistere, quae pecunia lui praestarique possunt. (L. 9. §. 2. D. de statulib. 40, 7.) Ulp.

d) Bestimmbarkeit. (Certi, Incerti obligationes.)

n) Stipulationum quaedam certae sunt quaedam incertae: certum est, quod ex pronuntiatione apparet, quid quale quantumque sit, ut ecce aurei decem, fundus Tusculanus, homo Stichus, tritici Africi optimi modii centum, vini Campani optimi amphorae centum. (L. 74. de V. O. 45, 1.) Gaj.

3. Insbesondere: Alternative und generische Obligationen.

9) Si emtio ita facta fuerit: „est mihi emtus Stichus aut Pamphilus", in potestate est venditoris, quem velit dare, sicut in stipulationibus. Sed uno mortuo, qui superest, dandus est. (L. 34. §. 6. D. de contr. emt. 18, 1.) Paul.

) Ergo si qui fundum sine propria appellatione vel hominem generaliter sine proprio nomine, aut vinum frumentumve sine qualitate dari sibi stipulatur, incertum deducit in obligationem. (L. 75. §. 1. D. de V. O. 45, 1.) Ulp.

x) Si generaliter servus, vel alia res legetur: electio legatarii est, nisi aliud testator dixerit. (§. 22. I. de leg. 2, 20.)

§. 54.

Vom Schadenersak.

1. Begriff des Vermögensschadens.

2. Maßstab der Abschäßung.

a) Vera rei aestimatio.

a) Sed si cui legatum relictum est, ut alienam rem redimat vel praestet: si redimere non possit, quod dominus non vendat, vel immodico pretio vendat, justam aestimationem inferat. (L. 14. §. 2. D. de leg. III.) Gaj.

b) Aestimatio ejus, quod interest. (Das Interesse, utilitas.) Damnum emergens und lucrum cessans.

8) Proinde si servum occidisti, quem sub poena tradendum promisi, utilitas venit in hoc judicium. Item causae corpori cohaerentes aestimantur, si quis ex comoedis, aut symphoniacis aut gemellis, aut quadriga, aut ex pari mularum unum vel unam occiderit: non solum enim perempti corporis aestimatio facienda est, sed et ejus ratio haberi debet, quo cetera corpora depretiata sunt. (L. 22. D. ad 1. Aquil. 9, 2.) Paul.

y) Et sive quid amiserit vel lucratus non sit, restitutio facienda est, etiamsi non ex bonis quid amissum sit. (L. 27. D. ex qu. c. maj. 4, 6.) Paul.

3. Gründe der Schadenersaßpflicht.

a) Rechtsgeschäfte (Versicherungsverträge u. s. w.).

b) Gesezliche Haftpflicht.

c) Verschuldung.

d) Quod quis ex culpa sua damnum sentit, non intelligitur damnum sentire. (L. 203. D. de R. J. 50, 17.) Pomp.

ε) „Casus a nullo praestatur." ,,Casum sentit dominus."

1. Dolus.

§. 55.

Arten und Grade der Schuld.

2. Culpa (Fahrlässigkeit). Che bes

a) Si putator ex arbore ramum cum dejiceret hominem praetereuntem occidit, ita tenetur, si is in publicum decidat nec ille