ε) Stipulationem, quae propter causam dotis fiat, constat habere in se condicionem hanc: si nuptiae fuerint secutae. (L. 21. D. de jur. dot. 23, 3.) Ulp.

B. Wirkung der Bedingungen.

a) Condicione pendente.

only

¿) Ex condicionali stipulatione tantum spes est debitum iri, eamque ipsam spem transmittimus, si priusquam condicio existat, mors nobis contigerit. (§. 4. J. de V. O. 3, 15.)

b) Condicione existente.

aa) Bei der Suspensivbedingung.

ʼn) . . . cum semel condicio exstitit, perinde habetur, ac si illo tempore, quo stipulatio interposita est, sine condicione facta esset. (L. 11. §. 1. D. qui potiores 20, 4.) Gaj.

9) Si filiusfamilias sub condicione stipulatus emancipatus fuerit, deinde exstiterit condicio, patri actio competit, quia in stipulationibus id tempus spectatur, quo contrahimus. (L. 78. pr. D. de V. O. 45, 1.) Paul. (Sogenannte Rückwirkung.)

bb) Bei der Resolutivbedingung.

) Si quis hac lege emerit: „ut, si alius meliorem condicionem attulerit, recedatur ab emtione"; post allatam condicionem jam non potest in rem actione uti. (L. 41. pr. D. de R. V. 6, 1.) Ulp.

x) Pure vendito et in diem addicto fundo, si melior condicio allata sit, rem pignori esse desinere, si emtor eum fundum pignori dederit. (L. 4. §. 3. D. de in diem add. 18, 2.) Ulp. (Sogenannte Resolutio ex tunc.)

c) Condicione deficiente.

2). . . quod si sub condicione res venierit, si quidem defecerit condicio, nulla est emptio, sicuti nec stipulatio. (L. 8. pr. de peric. et com. 18, 6.) Paul.

3. Befristungen (Dies).

A. Begriff und Arten. (Anfangstermin, Endtermin; dies certus, incertus; certus an et quando.)

B. Wirkung.

μ) Id autem quod in diem stipulamur, statim quidem debetur, sed peti prius quam dies veniat non potest. (§. 2. I. de V. 0. 3, 15.)

v) . . . in stipulationibus promissoris gratia tempus adjicitur. (L. 17. D. de R. J. 50, 17.) Ulp. ,,Dies adjectus pro reo est."

ૐ)

4. Auflagen (Modus).

§)... nec enim parem dicemus eum, cui ita datum sit: si monumentum fecerit, et eum, cui datum est: ut monumentum faciat. (L. 80. D. de cond. et dem. 35, 1.) Scaevol.

Die einzelnen Verträge.

§. 61.

Einleitung.

1. Aelteste Gestaltung der Verträge.

A. Sponsio.

B. Nexum. Fiducia (cum creditore; cum amico).

a) Nexum Manilius scribit, omne quod per aes et libram geritur, in quo sint mancipia. Mucius, quae per aes et libram fiunt ut obligentur, praeter quae mancipio dentur. (Varro de lingua lat. VII, 105.)

2. Das Vertragssystem des klassischen Rechtes (Contractus und
Contractus stricti juris, bonae fidei.
cine

Pacta).

A. Contractus:

a) re,

b) literis,

c) verbis,

d) consensu.

B. Pacta:

a) nuda pacta,
b) pacta praetoria,

c) pacta legitima.

8) Ex nudo pacto inter cives Romanos actio non nascitur. (Paul. sent. rec. II, 14. §. 1.)

12

§. 62.

Die Contractus.

I. Die Realkontrakte.

[Gaj. III, 90. Inst. tit. quib. mod. re contrah. 3, 14.]

Wesen der Realkontrakte. Fälle.

a) Re contrahitur obligatio veluti mutui datione. . . . Item is, cui res aliqua utenda datur, id est commodatur, re obligatur.... Praeterea et is, ápud quem res aliqua deponitur.... Creditor quoque, qui pignus accipit, re obligatur (pr. §§. 2, 3, 4. I. h. t.)

A. Das Darlehen (mutuum).

1. Begriff.

-

Klage (condictio ex mutuo).

B) Re contrahitur obligatio, veluti mutui datione.

...

Mutui autem datio in iis rebus consistit, quae pondere, numero, mensura constant quas res aut numerando, aut metiendo, aut adpendendo in hoc damus, ut accipientium fiant, et quandoque nobis non eaedem res sed aliae ejusdem naturae et qualitatis reddantur. Unde etiam mutuum appellatum est, quia ita a me tibi datur, ut ex meo tuum fiat. Et ex eo contractu nascitur actio, quae vocatur condictio. (pr. I. h. t. 3, 14.)

2. Das Zinsdarlehen (foenus).

= 1216 a) Begriff und Berechnung der Zinsen. (Unciarium foenus; centesimae, semisses usurae.)

b) Wucher und Wuchergesehe.

7) Sane vetus urbi foenebre malum et seditionum discordiarumque creberrima causa. (Tac. Annal. 6, 16.) Constantia 12/2 aa) Geseßliches Zinsmaximum (legitimae usurae). bb) Sistirung des Zinsenlaufes ultra alterum tantum. cc) Verbot der Zinseszinsen (Anatocismus, separatus v. con

junctus).

3. Das Versicherungsdarlehen (foenus nauticum).

4. Darlehen an Haussöhne. (St. Macedonianum, unter Kaiser Vespasian.)

d) Verba senatusconsulti Macedoniani haec sunt: CVM INTER CETERAS SCELERIS CAVSAS MACEDO, QUAS ILLI NATVRA ADMINISTRA

54

BAT, ETIAM AES ALIENVM ADHIBVISSET, ET SAEPE MATERIAM PECCANDI MALIS MORIBVS PRAESTARET, QVÎ PECVNIAM, NE QVID AMPLIVS DICERETVR, INCERTIS NOMINIBVS CREDERET: PLACERE, NE CVI, QVI FILIOFAMILIAS MVTVAM PECVNIAM DEDISSET, ETIAM POST MORTEM PARENTIS EJVS, CVJVS IN POEESTATE FVISSET, ACTIO PETITIOQVE 7 DARETVR, VT SCIRENT QVI PESSIMO EXEMPLO FOENERARENT, NVLLIVS POSSE FILIIFAMILIAS BONVM NOMEN, EXSPECTATA PATRIS MORTE FIERI.

(L. 1. pr. D. ad S. C. Mac. 14, 6.)

Die übrigen Realkontrakte.

B. Der Leihvertrag (commodatum).

Begriff und Wirkungen (Actio commodati directa und contraria). a) Item is, cui aliqua res utenda datur, id est commodatur, re obligatur et tenetur commodati actione. Sed is ab eo, qui mutuum accepit, longe distat. Namque non ita res datur, ut ejus fiat; et ob id de re ipsa restituenda tenetur. Et is quidem, qui mutuum accepit, si quolibet fortuito casu amiserit quod accepit, veluti incendio, ruina, naufragio, aut latronum hostiumve incursu: nihilominus obligatus permanet. At is, qui utendum accepit, sane quidem exactam diligentiam custodiendae rei praestare jubetur, nec sufficit ei, tantam diligentiam adhibuisse, quantam in suis rebus adhibere solitus est, si modo alius diligentior potuerit eam rem custodire. Sed propter majorem vim, majoresve casus non tenetur, si modo non hujus ipsius culpâ is casus intervenerit. Commodata autem res tunc proprie intelligitur, si nulla mercede accepta vel constituta, res tibi utenda data est. Alioquin mercede interveniente, locatus tibi usus videtur. Gratuitum enim debet esse commodatum. (§. 2. I. quib. modis re 3, 14.)

p) Si cui ideo argentum commodaverim, quod is amicos ad coenam invitaturum se diceret, et id peregre secum portaverit, sine ulla dubitatione etiam piratarum et latronum et naufragii casum praestare debet. (L. 18. pr. D. commod. 13, 6.) Gaj. 7) Possunt justae causae intervenire ex quibus cum eo, qui commodavit, agi deberet, veluti de impensis in valetudinem servi factis ; ... nam cibariorum impensae naturali scilicet ratione

ad eum pertinent qui utendum accepisset. . . . Quod autem contrario judicio consequi quisque potest, id etiam recto judicio, quo cum eo agitur, potest salvum habere jure pensationis. (L. 18. §§. 2-4. D. commod. 13, 6.) Gaj.

C. Der Hinterlegungsvertrag (Depositum).

Actio depositi directa und contraria.

d) Si vestimenta servanda balneatori data perierunt, si quidem nullam mercedem servandorum accepit, depositi eum teneri,... quodsi accepit, ex conducto. (L. 1. §. 8. D. depos. 16, 3.) Ulp

...

ε) Is, apud quem rem aliquam deponimus, . . . etiamsi negligenter rem custoditam amiserit, securus est; quia enim non sua gratia accipit, sed ejus, a quo accipit, in eo solo tenetur, si quid dolo perierit: negligentiae vero nomine ideo non tenetur, quia qui negligenti amico rem custodiendam committit, de se queri debet; magnam tamen negligentiam placuit in doli crimen cadere. (L. 1. §. 5. D. de O. et A. 44, 7.) Gaj.

5) Actione depositi servi, conventus, cibariorum nomine, apud eundem judicem utiliter experitur. (Coll. X, 2, 5.) Modest. D. Der Pfandvertrag (pignus).

Actio pignoratitia (in personam) directa und contraria. n) Creditor quoque, qui pignus accepit, re obligatur, quia et ipse de ea re, quam accepit, restituenda tenetur actione pignoratitia. Sed quia pignus utriusque gratia datur, et debitoris, quo magis pecunia ei crederetur, et creditoris, quo magis ei in tuto sit creditum, placuit sufficere, quod ad eam rem custodiendam exactam diligentiam adhiberet; quam si praestiterit et aliquo fortuito casu eam rem amiserit, securum esse nec impediri creditum petere. (§. 4. I. h. t. 3, 14.)

9) In pigneratitio judicio venit, et si res pignori datas male tractavit creditor vel servos debilitavit. (L. 24. §. 3. D. de pign. act. 13, 7.) Ulp.

) Si necessarias impensas fecerim in servum aut in fundum, quem pignoris causa acceperim, non tantum retentionem, sed etiam contrariam pignoratitiam actionem habebo: finge enim medicis, cum aegrotaret servus, dedisse me pecuniam et eum decessisse. (L. 8. pr. D. de pign. act. 13, 7.) Pomp.

E. Die unbenannten Realkontrafte (Contractus innominati).