componat: quo in labore ingenii acies potius quam animi incitatio requiritur. Inde fit ut poetæ verba, ad concretas et singulas quasque res depingendas atque ad animos percutiendos comparata, vividis distinguantur imaginibus et rapido motu contorqueantur; at contra philosophantis sermo, ad abstracta eademque universa exprimenda aptus, speciosa vocabula luminaque omnia orationis vitet, nec significantibus verbis unquam admirationem poscat, significatis rebus reservandam.

Quamobrem ingeniosissimo viro, sed in philosophia forsitan parum diligenti, Horatio Flacco, assentiri nolim, de philosophis detrahenti sane aliquid, dum majoribus laudibus poetas, Homerumque præsertim, amplificat:

Qui quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid non,
Plenius et melius Chrysippo et Crantore dicit '.

Cum Homerus mihi proponit ante oculos Ulyssem ceram auribus obdentem, ne Sirenum voces libentius audiat et earum scopulis turpiter adhærescat; aut cum tempestate colluctantem, adversis undis immersabilem, ut nidulum illum, saxulis impositum, Ithacam scilicet suam, longos post annos, revisat, atque ut castam uxorem, carum filium, venerandum patrem, sacrosque lares tandem amplectatur; tum non possum quin talem hanc fortitudinem et temperantiam mirer exclamemque O egregium virum! o dignam ac vere pulchram agendi rationem!

1 Horat. Epist., I, 2, v. 3.

A me autem hoc, quodcunque est, admirante et pulchrum dicente, si quis forte quid sit pulchrum, generatim consideratum, quæreret, non illico certe quid quærenti responderem haberem, nec ipsum Homerum credo fuisse habiturum. Aliud est enim singularem quamdam rem, omnes ejus partes ordine persequendo et recensendo, minutatim describere; aliud, ejusdem rei naturam, propriam simul ac communem, brevibus verbis iisdemque dilucidis definire illud poetæ, hoc philosophi est.

Itaque Socratem, illum philosophiæ magistrum et antistitem, apud Xenophontem et Platonem legimus, quæcumque res consideranda proposita fuisset, ejus vim ac naturam a colloquentibus definiri jubere aut ipsum eam definire solitum. Quis est quem fugiat Platonis dialogos (ut de celebrioribus solum loquar), qui Convivium, Hippias major, Phædrus, Gorgias, Theetetes inscribuntur, in amore, pulchritudine, eloquentia et scientia definiendis tantum non unice versari? In quibus quot sophistas induxit nobilis ille philosophus, qui, ingenio oratorio aut poetico magis quam philosophico præditi, Socratis disserendi rationi vix sese fingunt et accommodant; dum illi, pulchro aut etiam sola pulchri specie delectati, de re unaquaque longa, futilia et aliquando inepta clamitant, hic autem, ut hominem decet sapientem et unica discendi cupiditate incensum, accurate perquirit quid res quæque habeat, et quod hæc vere est ab eo quod mentitur diligenter secernit. Cum homines in Convivio jocose illudit Plato, de pulchris versibus, de pulchris orationi

bus, de pulchris tabulis et signis tam multa loquentes, nec unquam quid sit pulchrum exquirentes, omnibus fere poetis indicit bellum, quippe qui ad pulchra carmina condenda magis quam ad reddendam carminum ipsorum pulchritudinis rationem idonei semper fuerint. Multi eorum sunt qui, de pulchro interrogati, non valerent discernere pulchrum quoddam singulare a pulchro in universum sumpto, et, sicut Hippias, fortasse responderent, pulchrum illud de quo philosophi disputant, pulchram esse puellam, aliaque non minus insulsa effutirent.

Poesis et philosophia, duobus diversis ducibus, hinc sensu, illinc ratione, progredientes, atque in partes contrarias tendentes, ea quæ ad religionem et ad mores spectant contrario quodam modo concepere. Igitur prior deos sibi finxit non multum dispares hominibus qui ante oculos obversantur, vitiis non secus ac virtutibus abundantes et omnibus indulgentes voluptatibus; posterior vero deum habuit intellectum illum incorporalem, semetipsum intelligentem, aut summum illud Bonum, quo alia bona sunt et quod nemo unquam vidit, nisi homo introrsus oculatus, ut noster ait Augustinus, et invisibiliter videns.

Cum tantum has inter disciplinas disconveniat, mirari desinamus cur tantæ inter homines qui eas coluerunt exarserint simultates. Non homines, sed rerum natura in culpa est. Colophonius Xenophanes jam Homerum reprehendebat quod diis humanos tribuisset sensus, egregieque dicebat boves aut leones, pingere si callerent, diis cornua aut jubas esse daturos. Non mi

nori in poetas adhibita severitate, Pythagoras, Homeri ejusdem Hesiodique animas se in inferis vidisse affirmabat, pro furtis adulteriisque, quæ falso numinibus adscripserant, acerbissima persolventes supplicia. Hæc eadem multaque alia, summa cum gravitate et eloquentia, Plato Homero objiciebat, tum maxime quod res hujus mundi imitabatur ad idearum imitationem jam effictas, ita ut divinis ab illis exemplaribus quam longissime ejus opera abessent, tum quod omnia humana divinaque miscebat, cunctaque mortalium flagitia et facinora numinis alicujus auctoritate et exemplo confirmabat. Quid dicam de duobus scriptoribus inter nostros celeberrimis iisdemque philosophis præstantissimis, Bossuetio scilicet et Pascalio, quorum unus nescio quid inane reperiebat in poesi, alter autem eam definiendo declarabat inanem esse verborum sonitum, quem mirari hominibus libitum fuerat?

CAPUT II.

IN QUO POESIS ET PHILOSOPHIA CONVENIANT.

Quamvis nihil poesi tam inimicum quam philosophia videatur, ne credamus tamen inter eas capitalia exsistere odia, quæ nunquam exstingui aut sedari possint. Persæpe dictum est a veteribus philosophis, nec defuere recentes qui hanc quoque profiterentur sententiam, non quidquam pulchrum esse, nisi idem sit verum. Quod quomodo jure dici aut cogitari queat non video, si tanta sit quanta vulgo creditur repugnantia

inter artem, quæ nihil habet antiquius quam pulchra effingere dicendo, et scientiam, quæ vera perquirenda cogitando sibi proponit.

Plato, qui maledico dente sæpe carpit poetas, eis pulchri speciem, in animo insidentem, exprimendam modis ac numeris assignat. Quo auctore, infimi non solum poetæ, sed etiam hominis est, tantummodo pulchra admirari corpora. Pulchras animas, pulchra facinora, pulchra instituta ac præcepta studio amplecti jam aliquid habet nobilius et excelsius. Sed eam pulchri formam, quæ neque oculis, neque auribus percipi potest, et qua nihil pulchrius quisquam unquam invenit aut excogitavit, incredibili quodam amore persequi debemus eique toto animo adhærescere. Cum hæc pulchri forma ac quasi facies, non solum sit cognita, sed etiam dilecta, et tantos amores excitet sui, quid est cur tantum a philosophis, verum a falso dijudicantibus, definiatur, nec describatur quoque a vatibus qui generosos animi motus verbis efferre solent? Ita, cum philosophis et poetis idem fere sit propositum, non tantum inter eos, quantum perhibetur, disconvenit.

Dicet fortasse quispiam carmina, his de rebus condita, ideo pulchra non fore, quia, tametsi paucis hominibus emunctæ naris et reconditæ doctrinæ probarentur, ea vulgus iniquo acciperet animo, quippe quæ in ejus intelligentiam vix caderent. At pulchrum majus est et sublimius quam ut arbitrio stolidæ multitudinis sit obnoxium; quodque de honesto dicit Tullius1 id

1 De Officiis, 1. I, c. 4.