Percutimus, & vicissim crura oc· Inguinibus quare detonsus gurgulio exstat ? Quinque palæstritæ licèt hæc plantaria vellant, nostra telis objicimus. Vita Elixasque nates labefactent forcipe aduncâ, hoc modo traducitur. Ita sci- Non tamen ista silex ullo mansuescit aratro, mus. Suh ilibus plagam ne Cadimus, inque vicem præbemus crura sagittis. rit balleus auro amplo. Si- Vivitur hoc pacto. Sic novimus. Ilia subter cut melius duxeris, impone, Coecum vulnus habes: sed lato balteus auro &falle vires, dummodo id cultam geris, sed eam coope queas. 40 Atenim quando vi- Prætegit: ut mavis, da verba, & decipe nervos, 45 cini me præclarum prædicant, Si potes. Egregium cùm me vicinia dicat, numquid no fidem habebo? Non credam? Viso si palles, improbe, nummo, Si aspectâ pecuniâ expalles- Si facis in penem quicquid tibi venit amarum, cis, ô pessime, gat, inquit, varos, lentigines, &c. Meminit litare è corio bubulo, è quo arma dependent. & balani lib. 13. cap. 1. & 4. Horatius lib. 3. Carm. Od. 29. Pressa tuis balanus capillis. Gausape] Vestis erat hirta & villosa, vide Sat. 6. ver. 46. & quæ nos ad eum locum. At hic per metaphoram ponitur pro barba, vel capillitio; ob similitudinem villorum, mollitici, & artificiose texturæ gausaporum, quæ etiam significant tapetes pretiosos & molles, quales nos hodie Turcicos appellamus, inquit eruditus Scaliger. 42. Cadimus, inque vicem, &c.] Sic fit; aliena flagitia reprehendimus, hincque præbemus ansam aliis nostra vellicandi. Quod si aliis parceremus, nobis non item: meliùs multò rebus nostris consuleremus. Allegoria est à Gladiatoribus. Horat. lib. 2. Epist. 2. Cadimur, & totidem plagis consumimus hostem. 43. Vivitur hoc pacto] Alii aliorum nôrunt, revelant, & damnant quotidie vitia: quisque velat sua, & excusat, interdum etiam planè ignorat. Sic novimus] Sic vivere & agere didicimus. Vel, sic est, ô Nero, quæ occultas & ignota putas, perspecta habemus; jam te intùs & in cute novimus. Ilia] Ab ileo intestino ilia dicuntur ossa duo imum ventrem hinc & inde attinentia. His etiam affines partes utrinque laterales ilium nomine sæpè intelliguntur. Hic verò per metaphoram, ilia significant intimos animi recessus. 44. Cœcum vulnus habes] Conscius tibi es multarum libidinum, pluriumque scelerum clàm perpetratorum. Sed lato balteus auro prætegit] Summus Romæ Principatus legum te metu eximit, eoque te ad omne facinus audaciorem facit. Allusum ad consuetudinem Gladiatorum qui acceptum in arena vulnus tegere balteo nitebantur, & spectatorum oculos fallere. Ita veteres Glossæ. Neque dissentiam à Casanbono, qui pariter vult Persium habuisse in animo ictus & vulnera Neroni inflicta per urbem noctu petulanter vaganti, ut est apud Sueton. cap. 26. & Tacitum Annal. lib. 13. adeò ut cicatrices etiam ore prætulerit. Lato balteus auro] Balteus cingulum est mi Metaphorice ponitur pro dignitate & potentiâ. Lati certè erant veteribus baltei; quos argento decoros aiunt fuisse etiam gregariis: Duces autem & Principes multo gestabant auro, multisque aureis bullis distinctos ac præfulgentes. Virgil. Eneid. 5. Decipe nervos, si potes] Vires etiam tuas Imperio ferendo pares æstima, si tamen potes ultricem conscientiam fallere, indignum te Principatu objectantem. Cave ne immitteris eos qui nimio potu ac Venere contractos articulares morbos etsi dissimulant, nervorum tamen debilitatem sentiunt, & dolorem patiuntur. Horat. lib. 1. Epist. 16. Neu si te populus sanum rectèque valentem Stultorum incurata pudor malus ulcera ce- 46. Egregium cùm me vicinia dicat, &c.] Respondet Alcibiades, aut Nero adversùs objurgantem: Atqui non ego me unus bonum ac sapientem dico: en vicini & alii ultrò prædicant. Cur non credam? Et quare suspectos habebo tam benè de me judicantes? Horat. loco mox citato: & lib. 2. Sat. 5. Egregiè factum laudet vicinia. 47. Viso si palles, &c.] Redarguit Philosophus aut Persius Neronem. An igitur credes assentatoribus te probum esse affirmantibus, etiamsi tu te ipse improbum in occasionibus singulis, avarum, libidinosum, iniquum, crudelem experiris: sique adeò viso nummo pallescis, præ cupiditate habendi ? Si puteal multâ cautus vibice flagellas, 49. Si puteal multâ cautus vibice flagellas] Ancipitis quidem sententiæ versus iste: quo si Nero perstringitur, accipiendus est de nocturnis ejus per ubem discursationibus & grassationibus, de quibus abundè Suetonius & Tacitus, locis paulò antè citatis. Et sic per puteal, intelligendum erit forum & affines urbis regiones, per quas ille cum aliquot armatis vagabundus in obvios quosque grassabatur. Cautus autem deinceps, & metuentior in poste. rum Nero, ut ait Tacitus, milites sibi & pleTosque gladiatorum circumdederat : scilicet quia malè anteà mulctatus fuisset ab iis quos impetiverat, & in ejusmodi rixis oculorum & vitæ subierat periculum, ut refert Suetonius. Quod si Persius fœneratorum immanitatem carpit, aut vitilitigatorum, sycophantarum, & quadruplatorum iniquitatem & injurias; per puteal, intellige Prætoris Tribunal; per vibices inflictas, damna debitorum aut reorum fortunis ac bonis illata, per usuras, aut per litium ambages & sycophantias, quarum miseri illi rabulæ periti, solertes & cauti sunt, ut aliena bona deprædentur. Neque verò abs re omninò de Judicibus iniquis judicia corrumpentibus cum quibusdam accipias. Primam interpretationem tuetur Casaubonus: ultimam hanc Marcilius: de fœneratoribus, omnes communiter post veteres Glossas, quæ sic habent: At puteal Scribonis Licinii, quod est in porticu Julia ad Fabianum arcum, fœneratores consistere solebant. Puteal] Propriè putei operculum est puteal, Locus Romæ fuit in Comitio, ubi Accii Navii Auguris statua per Tarquinium erecta, & sub ea ara subterranea, ibidemque novacula, quâ cotem ille inciderat, defossa: undè & puteus dictus is locus: teste Dionysio Halicarnass. sub finem Libri tertii, superque impositum puteal extitisse ait Tullius Lib. de Divinat. cap. 52. Porrò quòd puteal sumatur pro foro & Tribunali Prætoris, itemque pro loco fœneratoribus frequentato, testatur Cicero pro Sextio, cap. 18. ubi, Gabinius, inquit, puteali &fœneratorum gregibus inflatus, &c. ubi alii legunt, Afflictus. Item Horat. lib. 1. Epist. 19. Forum putealque Libonis mandabo siccis. Et lib. 2. Sat. 6. Roscius orabat sibi adesses ad puteal cras. Vide Col. Rhodig. lib. 10. cap. 17. Sigon. lib. 1. de Judic. cap. 28. Festum & alios. Vitice] Viber est propriè nota in corpore póst verbera & scuticas remanens. Flagellas] Similem habet emphasim Tertullianus de pallio, ubi laudat Christianos, : Si calidus cædis 50 puteal multiplici cicatrice, frustrà præbueris plebi aures sitibundas. Rejice quod non su-es: Sutor auferat dona sua: mane apud temetipsum, & cognosce quàm angusta sit tibi res domestica. Horatius. Stultus honorem sæpè dat indignis. Cerdo] Est quilibet è plebecula vilis artifex lucri causâ suam locans operam : årò Tÿ nígdus, dictus, ut volunt, quasi lucrio. Vide Martial. lib. S. Epigramm. 16. 52. Tecum habita] Temetipse consule, in- Nec te quæsiveris extrà. Et lib. 2. Sat. 7. Non horam tecum esse potes. Nôris quam sit tibi curta supellex] Vide quàm sis imparatus ad magna suscipienda, quàm parum virtutis habeas & sapientiæ : quanta tibi desunt attende. Verum enimverò, ut ait Cic. 2. Tuscul. Quæst. n. 63. tuo tibi judicio est utendum, tibi si rectè probanti placebis, tum non modò tu te viceris, sed omnes & omnia: at si contrà, ut antè dixi, te sentias ipse pravum & nequam, nedum plebi insanæ, imò nec Burrho aut Senecæ abblandientibus fidem habeas. Supellex] Quemadmodùm domum ornant ac muniunt rei familiaris instrumenta varia, sic animum virtus, eruditio, sapientia, aliæque dotes optimæ. SATIRA V. INTERPRETATIO. VATIBUS hic mos est centum sibi poscere voces, EA est consuetudo Poëtis, Centum ora, & linguas optare in carmina centum; sibi exoptare centenas voces, Fabula seu moesto ponatur hianda Tragœdo; ora centena, & centenas lin guas in versus exposcere; sive componatur ab eis Tragœdia ab histrione tristi pronuncianda; ANNOTATIONES. 1. Vatibus] Scita & elegans in primis hæc Satira duas habet partes. In priori quid debeat Cornuto præceptori luculenter & officiosè profitetur Persius. In altera, nimirùm à versu 73. in quo vera libertas consistat, graviter explicat, atque ex placito Stoicorum egregiè asserit solum sapientem liberum esse. Quod ferè idem asseverabat Apostolos Paulus cùm ait: qui facit peccatum, servus est peccati. Hic mos est, &c.] Poëtæ nimirùm Epici, quin & Oratores interdum, solent eâ figurâ uti, quoties grande quidpiam aut arduum volunt exprimere. Centum sibi poscere voces, &c.] Homerus Iliad. 2. ἐδ' εἴ μοὶ δέκα μὲν γλῶσσαι δέκα δὲ σόμαλ ̓ εἶεν. Hunc secutus Hostius Poëta. lib. 2. Belli Istrici, (ut refert Macrobius, Saturnal. lib. 6. cap. 3.) sic habet : Non si mihi linguæ Centum atque ora sient totidem, vocesque liquatæ. Posteà Virgil. Georgic. 2. pariter & Æneid. 6. hunc eumdem versum habet. Non mihi si centum linguæ sint, oraque centum. Hos alii passim imitati, ut Scil, Ital. lib. 4. Non m hi Mæoniæ redeat si gloria linguæ, voces. Claudianus in Panegyrico Probini: Non mihi centenis resonent si vocibus ora. Sic etiam Oratores, ut Quintil. in fine Declam. 6. Omnia licet (inquit) huc revocemus praterita, & ad canendas unius laudes, universorum Vatum scriptorumque ora consentiant, vincet tamen res ista mille linguas ; &c. Et S. Hieron. in Epitaphio Paulæ, sic exorditur: Si cuncta corporis mei membra verterentur in linguas, & omnes artus humanâ voce resonarent, nihil dignum sanctæ ac venerabilis Paule virtutibus dicerem. Vide Cassiodor. Ep. 1. lib. 11, &c. 3. Fabula seu masto ponatur, &c.] Seu Car men Tragicum scribant, seu Heroïcum. Fabula] Hoc nomine significatur omnis fictio, non tantum rei totius, qualis ab Aphthonio & ab aliis communiter intelligitur; sed & quando rei veræ adjuncta quædam affinguntur, & serino personis attribuitur, non quem habuere, sed qualem habere potuerunt aut debuerunt. Et sic Dramatica quævis Poëmata fabulæ dicuntur. Hic pro Tragoedia su mitur, in qua ex adjunctis rei quædam mutari perinde aut fingi, ut dictum est, non est nefas, dummodò similia vero sint omnia, & benè singula cohæreant, juxta Horat. in Arte Poëtica, ver. 151. Et Atque ita mentitur, sic veris falsa remiscet, Primo ne medium, medio ne discrepet imum. ver. 338. Ficta voluptatis causâ sint proxima veris, Nec quodcumque volet poscat sibi fabula credi. Neu pransa Lamiæ vivum puerum extrakat alvo. Masto] Utplurimùm in Tragoediis tristes occurrunt casus, atque, ut loquitur Theophrastus, ἡροϊκῆς τίγης περίφασις Unde Ar chelao Macedonia Regi, ut de se Tragediam scriberet petenti, abnuens respondit Euripides, imò rogare se Deos ac precari ne quid unquam Tragoedia proprium bono Principi accideret. Horatius in Arte, ver. 102. Si vis me flere dolendum est Primùm ipsi tibi. Tunc tua me infortunia lædent, Telephe, vel Peleu, Tristia mostum Vultum verba decent, &c. Cave autem ne de tristi catastrophe ac luctuoso fine intelligas, Nec enim exitus ac finis Tragoedia solet aut debet esse tristis magis quàm Comœdiæ: in quo Lubinus & alii recentiores hallucinantur. Nomen porrò Tragicomœdiæ in qua vuigo putant contrà è tristibus initiis fincm esse lætiorem, merum est commentum, inauditumque apud veteres: Scalig. Poët. lib. 6. cap. S. & alibi. Vossius Instit. Poët. lib. 2. cap. 24. Stiblinus in Eurip. Trag. Theophrastus apud Diomed. lib. 3. Certè Euripidis & Sophoclis Tragos dia sæpè finem habent & catastrophen, quàm principia lætiorem: Tragicomœdiæ tamen apud illos mentio nulla; nec titulus iste unquam inscriptus apud antiquos reperitur. Euripidis Hecuba, Orestes, Alcestis, utraque Iphigenia, &c. Testes Hianda] Magno quidem spiritu & voce gravi recitanda, sicut res illic graves, sublimis & grandis stylus. Juvenal. Sat. 6. Grande Sophocleo carmen bacchamur hiatu. Tragado] Tragœdus est actor Tragœdiarum, Tragicus autem earum scriptor. 6 Vulnera seu Parthi ducentis ab inguine ferrum. sive describant plagas Parthi emittentis sagittas ex inguine. Ad quid ista? Vel quàm magnas offas fortis versus infers, ut opus sit fulciri centum faucibus? Ingens aliquid scripturi colligant nubes ex Helicone : & si quibusdam vel Thyesta lebes bulliet: que Tu neque anhelanti coquitur dum massa camino, 10 Prognes, vel si aliquibus cœna agenda frequenter ab insipido Glycone. Tu nec spiritum comprimis laboranti Ducentis ab inguine ferrum] Locus profectò anceps. Interpretantur vulgò sagittas è vulnere extrahentis & in hostes retorquentis. At audacior videtur interpretatio. Casaub. vult à Persio intelligi quartum jaculandi modum Parthis proprium, nempè ex inguine; cùm sagittas emitterent & tela, alii ex humero, alii è capite seu ex auricula dextra, alii è pectore seu mammâ; citatque Propertium, lib. 4. Eleg. scilicet 11. de Gallis, ubi vulgò legunt: Illi virgatis jaculantis ab agmine braccis. Legit verò Casaubonus illic, ab inguine, sed, an jure, ipse viderit. Certè malim cum Mar. cilio, explicare Persium hîc, de Parthis lethaliter in inguine vulneratis, & sagittas extrahendo, morientibus. Numquid enim Romani Poëtæ in Epicis Carminibus, de quibus Persius hoc loco, laudâssent Parthos tela vibrantes, & Romanis mortem inferentes potiùs quàm victores Parthorum Romanos? Quod tamen dicendum foret, si vulnera sumerentur hic activè, ut sentit Casaubonus. Ferrum] Sagittas ferro armatas in cuspide. Synecdoche. 5. Quorsum hæc ?] Fingit Persius adesse Cornutum præceptorem, & redarguere sic: undè verò tibi, & Persi, turgidum illud Satire pro@mium? Aut quantas robusti carminis offas ingeris ?] Eccur tantas verborum ampullas adhibes? Robusti carminis] Heroici, vel Tragici. Tu nimirùm non Satiram scribere sed Epos videris. Offus] Offa dicitur cibi globulus aut frus tum. Hic metaphorice significat inflatum carmen. 6. Ut par sit centeno gutture niti?] Velut ad trajiciendas offas illas grandiores, sive ad proferendos versus adeò turgentes. 7. Nebulas] Similia nebulis, inania, quamvis specie magna. Horat. in Arte, mugas, canoras, vocat: & nubes & inania captare eos dicit, qui turgidum scribunt carmen. Helicone legunte] Invocando Musas & Apollinem. Vide in Prologo. 8. Si quibus aut Prognes, &c.] Si qui volent scribere Tragoediam vel de Progne Pandionis Atheniensium Regis filiâ, Terei Thracum Regis uxore: vel de Atreo & Thyeste fratribus apud Argos seu Mycenas regnantibus, invidentibus sibi invicem, & in sese pariter sævientibus. Prognes] Que Tereo marito filium Ithyn apposuit epulandum, dolore percita quòd Philomelam sororem ille vitiâsset. Ovid. Metam. 6. Fab. 7. Olla Thyesta] Qui suos ipse filios inscius comedit in olla coctos & appositos in cibum ab Atreo fratre, incestum illius cum Europa uxore sua vindicante. Vide Senecam Tragic. in Thyesta. 9. Fervebit] Allegoria ab olla in qua fervente cocti sunt filii Terei & Thyeste, & allusio ad Tragœdiæ stylum concitatum & vehe susurro apud te insulse garris 15 folle, dum metallum in for- Folle premis ventos: nec clauso murmure raucus nace excoquitur: nec raucus Nescio quid tecum grave cornicaris ineptè; nescio quid grande; nec co- Nec scloppo tumidas intendis rumpere buccas. naris frangere malas inflatas Verba toga sequeris, juncturâ callidus acri, ingenti sono Sectaris voces oces Ore teres modico, pallentes radere mores pacis, peritus forti composi tione, politus stylo modesto, Doctus, & ingenuo culpam defigere ludo. solers perstringere vitia pal- Hinc trahe quæ dicas: mensasque relinque Mycenis Cum capite & pedibus; plebeiaque prandia nôris. berali joco. Ex his deprome qua scribas: & remitte Mycenis mensas cum capite & pedibus; & cognosce tantummodo populi convivia. lida, & noxam confidere li Coquitur dum massa camino] In fornace ardenti metallum ; sic animo inter meditandum fervescente carmen fingitur. 11. Anhelanti folle premis ventos] Aërem follibus inclusum & stridentem exagitant fabri ad fornacem accendendam: ingenium autem meditando, ac fingendo, secum luctando sæpè, & in omnes partes vertendo, Poëtæ discruciant: pulmones item fatigant, recitando carmen præsertim inflatum & turgidum, quale hic Persius reprehendit, imitatus nempè Horatium lib. 1. Sat. 4. At tu conclusas hircinis follibus auras Juvenalis autem hos secutus de Causidicis ait, Tunc immensa cavi spirant mendacia folles. Et Martialis. A nostris procul est omnis vesica libellis, Musa nec insano syrmate nostra tumet. 12. Nescio quid grave] Carmen quod tibi placeat soli, magnumque videatur. Cornicaris] Nec tu, more cornicum, voces emittis è gutture, compressas, impeditas, strangulatas, palato supplantatas, de quibus fuse Sat. 1. Locum hunc respexit D. Hieron. cùm ait Ep. 4. Alii intra se nescio quid cornicantes tumentia verba trutinantur, &c. 13. Nec scloppo tumidas intendis rumpere buccas] Adverte gradationem: nec stylum inflas ad instar follis; nec meditaris & tecum agitas confusa & impedita, more cornicis ; nec denique ore turgenti pronuncias, ut quasi scloppum edere videaris. Sic laudat Cornutus Persii elocutionem, inventionem, pronunciationem. Scloppo] Vox ficta ad exprimendum sonum ex inflatis aëre buccis, & vi quâdam aut ictu elisis & compressis editum. Hic egregiè adhibetur ad significandam pronunciationem tumidam & affectatam. Legit Casaubonus stlop po, ex antiquo Codice, & favet Priscianus, lib. 1. cap. 4. 14. Verba toga sequeris] Non bella carmine describis, sed quæ pacis tempore in usu sunt. Sic libet hæc intelligere, magis quàm de forensibus & oratoriis, aut etiam de Satira quæ propria Romanorum sit, interpretari. Toge] Vetus Schol. hîc ita loquitur: Toga, purum pallium, formâ rotundâ, fusiore atque inundante sinu; de subdextro veniens, super humerum sinistrum ponitur: cujus similitudinem in operimentis simulacrorum, vel picturarum aspicimus: easque statuas togatas vocamus. Togá Romani in pace, in bello paludamentis utebantur. Mensura toga justæ senas ulnas habebat. Toga per metonymiam significat pacem. Hinc illud Tullii: Cedant arma toga. Lege Macrob. Saturnal. lib. 1. cap. 6. Alex. ab Alex. lib. 5. cap. 18. Junctura callidus acri] Quidam hic Satiricum salem comminiscuntur; at melius alii scitam ac robustam verborum compositionem, non mollem aut rhythmicam ; qualis Neroni affectata. Tull. 3. de Oratore, Sed si habitum etiam orationis & quasi colorem aliquem requiris; est plena quidam, & tamen teres ac tenuis, at non sine nervis ac viribus. 15. Ore teres modico] Horat. in Arte. Musa loqui. Alii legunt, teris, id est, expolis, superflua resecas, ut ferrum lima terit & lævigat. Pallentes radere mores doctus] Tu non modò rectè, sed & recta scribis & bona. Nimirùm placita morum tractas sanctissima, & multo sale hominum vitia defricare satagis. Pallentes mores] Nunquam non timent qui sibi conscii sunt alicujus flagitii. Et Satira quæ nemini parcit improbo, malis pallorem inducit. Horat. Epist. 1. lib. 1. Hic murus aheneus esto; Nil conscire sibi, nullâ pallescere culpâ. 16. Ingenuo culpam defigere ludo] Ut ait Horatius, ridendo verum dicis, flagitiosos castigas, flagitia proscribis. Defigere] Proprium Criticis vocabulum, qui obelos & verucula solent appingere ad ea quæ notant ac improbant. 17. Hine trahe quæ dicas] Age, Persi, perge in instituto, è populi vitiis argumenta Satirarum desume. Quod erit certè utilius, quàm si ingentia & tumida scriberes vel in Tragœdiis, vel in Epicis. Mensasque relinque Mycenis] Græcis Tragicis grandia sua permitte argumenta, qualis cœna Thyestæ & Terei, de quibus suprà. Mycena urbs Peloponesi, in qua gesta dicitur fabula Atrei & Thyestæ. 18. Cum capite & pedibus] Reservârat Atreus caput, pedes, & manus puerorum, quæ post cœnam Thyeste fratri exhibuit, ut sciret quas & quorum devorâsset carnes. Senec. Thyest. |