Freti armis, ultròque invitant moenibus hostem.
Ipsi intùs, dextrâ ac lævâ, pro turribus adstant,
Armati ferro, et cristis capita alta corusci :
Quales aëriæ liquentia flumina circum,
Sive Padi ripis, Athesim seu propter amœnum,
Consurgunt geminæ quercus, intonsaque cœlo
Attollunt capita, et sublimi vertice nutant.
Irrumpunt, aditus Rutuli ut vidêre patentes.
Continuò Quercens, et pulcher Aquicolus armis,
Et præceps animi Tmarus, et Mavortius Hæmon,
Agminibus totis aut versi terga dedêre,
Aut ipso portæ posuêre in limine vitam.
Tùm magis increscunt animis discordibus iræ;
Et jam collecti Troës glomerantur eodem,
Et conferre manum et procurrere longiùs audent.
Ductori Turno diversâ in parte furenti,
Turbantique viros, perfertur nuncius hostem
Fervere cæde novâ, et portas præbere patentes.
Deserit inceptum, atque immani concitus irâ
Dardaniam ruit ad portam fratresque superbos;
Et primùm Antiphaten, is enim se primus agebat,
Thebanâ de matre nothum Sarpedonis alti,
Conjecto sternit jaculo: volat Itala cornus
Aëra per tenuem, stomachoque infixa sub altum
Pectus abit ; reddit specus atri vulneris undam
Spumantem, et fixo ferrum in pulmone tepescit.
Tum Meropem atque Erymantha manu, tùm sternit Aphiduum; Tum Bitian ardentem oculis, animisque frementem,
Non jaculo, neque enim jaculo vitam ille dedisset;
Sed magnum stridens contorta falarica venit,
Fulminis acta modo; quam nec duo taurea terga,
Nec duplici squamâ lorica fidelis et auro
Sustinuit: collapsa ruunt immania membra :
Dat tellus gemitum, et clypeum super intonat ingens :
Qualis in Euboico Baiarum littore quondam
Saxea pila cadit, magnis quam molibus antè
Constructam jaciunt ponto : sic illa ruinam
Prona trahit, penitùsque vadis illisa recumbit :
Miscent se maria, et nigræ attolluntur arenæ;
Tùm sonitu Prochyta alta tremit, durumque cubile
Inarime Jovis imperiis imposta Typhoo.
Hic Mars armipotens animum viresque Latinis
Addidit, et stimulos acres sub pectore vertit;
Immisitque fugam Teucris atrumque timorem.
Undiquè conveniunt, quoniam data copia pugnæ,
Bellatorque animo Deus incidit.
Pandarus, ut fuso germanum corpore cernit,
Et quo sit fortuna loco, qui casus agat res,
Portam vi multâ converso cardine torquet,
Obnixus latis humeris, multosque suorum
Monibus exclusos duro in certamine linquit:
Ast alios secum includit, recipitque ruentes;
Demens! qui Rutulum in medio non agmine regem
Viderit irrumpentem, ultròque incluserit urbi,
Immanem veluti pecora inter inertia tigrim.
Continuò nova lux oculis effulsit, et arma
Horrendum sonuêre: tremunt in vertice crista
Sanguineæ, clypeoque micantia fulgura mittunt.
Agnoscunt faciem invisam atque immania membra
Turbati subitò Æneadæ. Tùm Pandarus ingens
Emicat, et, mortis fraternæ fervidus irâ,
Effatur : Non hæc dotalis regia Amatæ,
Nec muris cohibet patriis media Ardea Turnum.
Castra inimica vides: nulla hinc exire potestas.
Olli subridens sedato pectore Turnus :
Incipe, si qua animo virtus, et consere dextram ;
Hic etiam inventum Priamo narrabis Achillem.
Dixerat: ille rudem nodis et cortice crudo
Intorquet, summis adnixus viribus, hastam.
Excepêre auræ vulnus; Saturnia Juno
Detorsit veniens, portæque infigitur hasta.
At non hoc telum, mea quod vi dextera versat,
Effugies; neque enim is teli nec vulneris auctor.
Sic ait, et sublatum altè consurgit in ensem,
Et mediam ferro gemina inter tempora frontem
Dividit, impubesque immani vulnere malas.
Fit sonus; ingenti concussa est pondere tellus :
Collapsos artus atque arma cruenta cerebro
Sternit humi moriens; atque illi partibus æquis
Hùc caput atque illùc humero ex utroque pependit.
Diffugiunt versi trepidâ formidine Troës.
Et, si continuò victorem ea cura subisset
Rumpere claustra manu, sociosque immittere portis,
Ultimus ille dies bello gentique fuisset.
Sed furor ardentem cædisque insana cupido
Egit in adversos.
Principio Phalarim et succiso poplite Gygen
Excipit; hinc raptas fugientibus ingerit hastas
In tergum: Juno vires animumque ministrat.
Addit Halyn comitem, et confixum Phegea parmâ;
Ignaros deindè in muris, Martemque cientes,
Alcandrumque, Haliumque, Noëmonaque, Prytanimque :
Lyncea tendentem contrà, sociosque vocantem,
Vibranti gladio connixus ab aggere dexter
Occupat; huic uno dejectum cominùs ictu
Cum galeâ longè jacuit caput. Indè ferarum
Vastatorem Amycum, quo non felicior alter
Ungere tela manu, ferrumque armare veneno:
Et Clytium Æoliden, et amicum Cretea Musis;
Cretea Musarum comitem, cui carmina semper
Et citharæ cordi, numerosque intendere nervis ;
Semper equos atque arma virûm pugnasque canebat.
Tandem ductores, auditâ cæde suorum,
Conveniunt Teucri, Mnestheus acerque Serestus;
Palantesque vident socios, hostemque receptum.
Et Mnestheus: Quò deindè fugam? quò tenditis? inquit.
Quos alios muros, quæ jam ultrà moenia habetis?
Unus homo, et vestris, ô cives, undiquè septus
Aggeribus, tantas strages impunè per urbem
Ediderit? juvenum primos tot miserit Orco?
Non infelicis patriæ, veterumque Deorum,
Et magni Æneæ segnes miseretque pudetque ?
Talibus accensi firmantur, et agmine denso
Consistunt. Turnus paulatim excedere pugnâ,
Et fluvium petere, ac partem quæ cingitur amni.
Acriùs hoc Teucri clamore incumbere magno,
Et glomerare manum: ceu sævum turba leonem
Cùm telis premit infensis : at territus ille,
Asper, acerba tuens, retrò redit; et neque terga
Ira dare aut virtus patitur; nec tendere contrà,
Ille quidem hoc cupiens, potis est per tela virosque.
Haud aliter retrò dubius vestigia Turnus
Improperata refert, et mens exæstuat irâ.
Quin etiam bis tùm medios invaserat hostes:
Bis conversa fugâ per muros agmina vertit.
Sed manus è castris properè coit omnis in unum ; Nec contra vires audet Saturnia Juno
Sufficere: aëriam coelo nam Juppiter Irim
Demisit, germana haud mollia jussa ferentem,
Ni Turnus cedat Teucrorum moenibus altis.
Ergo nec clypeo juvenis subsistere tantùm,
Nec dextrâ valet; injectis sic undiquè telis
Obruitur. Strepit assiduo cava tempora circum
Tinnitu galea, et saxis solida æra fatiscunt;
Discussæque jubæ capiti ; nec sufficit umbo
Ictibus: ingeminant hastis et Troës, et ipse
Fulmineus Mnestheus: tùm toto corpore sudor
Liquitur, et piceum ( nec respirare potestas)
Flumen agit: fessos quatit æger anhelitus artus.
Tùm demùm præceps saltu sese omnibus armis
In fluvium dedit: ille suo cum gurgite flavo
Accepit venientem, ac mollibus extulit undis;
Et lætum sociis, ablutâ cæde, remisit.
PANDITUR intereà domus omnipotentis Olympi, Conciliumque vocat Divûm Pater atque hominum Rex Sideream in sedem : terras undè arduus omnes, Castraque Dardanidûm aspectat, populosque Latinos. Considunt tectis bipatentibus. Incipit ipse :
Coelicolæ magni, quia nam sententia vobis Versa retrò, tantùmque animis certatis iniquis? Abnueram bello Italiam concurrere Teucris : Quæ contra vetitum discordia? Quis metus, aut hos, Aut hos arma sequi, ferrumque lacessere suasit? Adveniet justum pugnæ (ne arcessite) tempus, Cùm fera Carthago Romanis arcibus olim Exitium magnum atque Alpes immittet apertas. Tùm certare odiis, tùm res rapuisse licebit : Nunc sinite, et placitum læti componite fœdus.
|