8

S

stituta hodieque servantur. [20.] Opera magna, potiusque necessaria, quam multa perfecit; sed vel præcipua, aquarum ductum, a Caio inchoatum : item, emissarium Fucini lacus, portumque Ostiensem: quanquam sciret, ex his 10 alterum ab Augusto precantibus assidue Marsis negatum, alterum a D. Julio' sæpius destinatum, ac propter difficultatem omissum. Claudiæ aquæ " gelidos et uberes fontes, quorum alteri Coeruleo, alteri Curtio et Albudino1▾ nomen est, simulque rivum Anienis novi 2w lapideo opere in Urbem

u

Valgo hodie.-8 Hane lect. Ed. Rom. sec. probatam Oud. receperunt Burm. Ern. Baumg. Burm. etiam conj. magna et necess. potius quam. In vulgatis Edd. quam nec. quam multa, quibusdam quammulta una voce, uti voluit Gron. quam ante multa deest Cod. Urs. Pal. 1. Medic. 2. a m. p. Ed. Steph. perquam multa Polit.-9 Vulgo aquæ ductum, sed ductum aquarum exhibent Memm. Cop. Huls. Fouc. Medic. 1. 3. Polit. Vind. 2. Cort. marg. Ed. Med. probantib. Ern. Oud. al.-10 Iis Memm. et plenis literis Diro Jul. Codd. qq. et Ed. Oud. Pro alterum secundo loco, Cod. Urs. ceterum. Utrumque delevit Ern. et Bipont.-1 Albudigno Memm. Pal. duo Casaub. tres Burm. et omnes Oud. nisi quod in Vind. 1. sit Albudigneo. Paulo ante obmissum Huls.-2 In O. Mss. exceptis Memm. Dun. et

NOTE

num habet Lago Marso.

Alterum a D. Julio] Portus Ostiensis non meminit in Julio, sicut nec Fucini lacus in Augusto.

fœminini sexus necessitudinem junguntur, ut ne quidem inter matrem filiamve ultro citroque hæreditatis capiendæ jus daret. Quod primus immutavit D. Claudius, hæreditate u Claudia aquæ, &c.] Hujus castelmatri delata ad solatium liberorum lum fuit ad Portam Næviam et Labiamissorum, ut fuse Justinianus in Incanam, quæ hodie Porta maggiore, stit. lib. 1. titulo 3. ubi visuntur adhuc inscriptiones, tesA Caio inchoatum] Caligula scili- tantes hoc opus a Claudio factum, et cet. Supra in Calig. cap. 21.

Emissarium Fucini lacus] In Jul. ad cap. 44. Portum Ostiensem postea instauravit Trajanus. Hujus operis magnificentia multis auctorum et inscriptionum ac numismatum testimoniis celebratur, quippe huc appellebant undique reges, principes, legati, mercatores, &c. Opus hoc pictum expressit Petrus Ligorius, et inter splendida Urbis antiquæ opera retulit Jacobus Laurus.

• Marsis] Populi in Latio vicini Fucino, unde etiam nomen hodier

fontes illos Anieni junctos, quod et Plinius lib. xxxvI. cap. 15. et Frontinus lib. 1. de Aquæductibus. Inscriptionem vide in calce operis.

▾ Albudino] Hujus non meminit Plinius loco citato, unde Torrentius existimat eundem esse cum Curtio. Frontinus loco citato, diversos fontes, sed eodem canali junctos refert. Fuerunt plures aquæ hujusmodi in urbe immensis sumtibus derivatæ, et ab eis qui derivarant appellatæ Martia, Julia, Claudia, Antoniniana, &c.

w Anienis novi] Beroaldus legebat.

3

perduxit, divisitque in plurimos et ornatissimos lacus. Fucinum aggressus est, non minus compendii spe, quam gloriæ; cum quidam, privato sumtu emissuros se, repromittercnt, si sibi siccati agri concederentur. Per tria autem passuum millia, partim effosso monte, partim exciso,* canalem absolvit ægre, et post undecim annos, quamvis continuis triginta hominum millibus sine intermissione operantibus. Portum Ostiæ exstruxit, circumducto dextra sinistraque brachio, et ad introitum profundo jam solo 5 y mole objecta quam quo stabilius fundaret, navem ante demersit, qua magnus obeliscus ex Ægypto fuerat ad

Edd. Vett. præter Steph. Pulm. Casaub. novo. Cop. a m. pr. Anionis, Vind. 1. auceni novis. Mox egressus Ed. Ven. 1.-3 Passus et exfossa Memm. Item passus Medic. 3. exfosso tres Medic. Vind. 1. Cuj. et exsolvit Vind. 1.—4 Burm. ejiciendum putat, vel legendum annos continuos, quamvis, &c. Mox Hostium Harlem. Ostia Medic. 3. Demster. in Etr. Reg. iv. 22. legit Ostii.-5 Salo conj. Casaub. et ediderunt Steph. Græv. Gron. Vulg. restituerunt Burm. et Oud. quos invitus fere obsequitur Baumg.—6 Deest ex Cuj. Dein conjectisque Huls. et supposuit Harlem. Periz. Edd. Camp. Med. Ven. Bon. Cald. In

NOTE

novo lapideo. Frontinus ibidem de aqua Claudia loquens, Altera, quoniam duæ Anienis aquæ in urbem fluere cœperant, ut facilius appellationibus dignoscerentur, Anio novus appellari cœpit : et quod illas omines præcesserat prior Anio, cognomen ei veteris est adjectum.' Lacus erant aquarum in publico receptacula, e quibus petere omnibus fas esset.

Plinius lib. XVI. cap. 40. ubi hanc describit, et eadem narrat quæ Suetonius.

a Obeliscus] Auctore Ammiano, lapis est in figuram metæ, sensim ad proceritatem consurgens excelsam, et in radium gracilescens, specie quadrata in verticem productus angustum, manu lævigatus artificis, sermonum innumeras notas continet, quæ Hieroglyphicæ appellantur, &c. Hujusmodi opera Soli sacrata dicit Pli. nius lib. xxxvi. cap. S. cujus radiorum argumentum in effigie est. his plura idem Plinius ibid. et cap. 9. Ex Ægypto in urbem invehebantur. Hunc in Vaticano Circo positum narrat ibid. Plinius, et Sixtus v. Pontifex Maximus, ingenti postea sumtu medio in foro collocavit, in Dei gloriam et sanctissimæ Crucis exaltationem.

De

с

tectus, congestisque pilis superposuit altissimam turrim in exemplum Alexandrinæ Phari," ut ad nocturnos ignes cursum navigia dirigerent. [21.] Congiaria populo sæpius distribuit. Spectacula quoque complura et magnifica edidit, non usitata modo, ac solitis locis, sed et commentitia, et ex antiquitate repetita, et ubi præterea nemo ante eum. Ludos dedicationis Pompeiani theatri, quod ambustum restituerat, e 9 tribunali posito in orchestra' commisit, cum prius apud superiores ædes supplicasset, perque mediam caveam, sedentibus ac silentibus cunctis, descendisset. Fecit et sæculares,' quasi o anticipatos ab Augusto, nec legitimo tempori reservatos : quamvis ipse

m

i

h

10

Medic. 3. Cop. turrem.-7 Libri omnes Alexandrini. Emendarunt Burm. Oud. Wolf.-8 Ita primus dedit Ern, cum Oud. anctoribus Medic. Vind. 2. Cop. Voss. Fouc. Dun. Al. magnificaque. In Ed. Junk. usitato, item continentia Vind. 1.-9 Et trib. Medic. 1. Vind. 2. Fouc. et pro tr. Cop. Lips. in ora Cod. vel legit vel explicavit e pulvinari. Exulat posito a duob. Torr. Edd. Rom. Bon. Par.-10 Sac. quoque q. Cort. Fouc. Supra superiorem ædem mallet Lips. sedes Torr. Tum modo pro nec Edd. Rom. et ita Torr. e suis duob.-1 Iste Vind. 1. in hist. si ipse Medic. 3. Locus interm. eos Aug. mendosus videtur

NOTE

b Phari] In Tib. ad cap. 74.
• Congiaria] In Jul. ad cap. 27.

&c.

▲ Pompeiani theatri] In August. ad cap. 31. Sæpe incensum colligere est ex Tiber. cap. 41. et Calig. 21.

e Tribunali posito] Posteriorem vocem omisere Beroald. et Sabell. et Torrentins in duobus Mss. non extare testatur.

perpositam probat Lipsius Elect. lib. I. c. 11. Tertulliani auctoritate motus, hic enim theatrorum lasciviam insectatus, non mirum esse dicit, quod Pompeius Veneris ædem theatro suo superposuerit.

iCaream] In Aug. ad cap. 44.

*Sedentibus ac silentibus] Quod ideo notavit, quia insolitum: nam adve. nienti Principi assurgebaut, et voce

Orchestra] Quid sit, in Jul. ad plansuque gratulabantur. Martial. cap. 39. et Tiber. 66.

Commisit] Hoc est, signum dedit incipiendi. Vide infra in Ner. ad cap. 22.

h Superiores ædes] Torrentius legit sedes, refutato Beroaldo, qui nescio quas ædes non procul a theatro in superiore parte urbis astruebat: sed melius videtur intelligi debere de æde Veneris, quam theatro illi su

lib. vi. Epig. 34. Quotque sonant pleno vocesque manusque theatro, Cum subiti populus Cæsaris ora videt.'

1 Sæculares] Anno ab U. C. 800. teste Tacito Annal. xi. quarto et sexagesimo postquam Augustus edide,

rat.

mAb Augusto] Supr. in Aug. ad cap. 31. et infra in Domit. ad cap. 4.

in historiis suis prodat, 'intermissos eos Augustum multo post, diligentissime annorum ratione subducta, in ordinem redegisse.' Quare vox præconis irrisa est, invitantis more solenni ad ludos, quos nec spectasset quisquam, nec spectaturus esset;'" cum superessent adhuc, qui spectaverant, et quidam histrionum," producti olim, tunc quoque producerentur. Circenses frequenter etiam in Vaticano P commisit, nonnunquam interjecta per quinos missus venatione. Circo vero maximo marmoreis carceribus,' auratisque 3 metis, quæ utraque et tophina ac lignea antea fuerant, exculto, propria Senatoribus constituit loca," promiscue 4

S

t

Urs.—2 Et in Vat. Vind. 2. Dein per quinos menses Edd. Rom. Sab. Cald. per quos Harlem. et Circo Vind. 1.-3 Aureisque Medic. 1. 3. Cop. Mox et deest Vind. 2. Cort. tofina Vind. 2. Cuj. utraque rosina Fouc. tophia Edd. Sab. Cald. coscina marg. Ed. Med. cophina Medic. 3. Item exculta uterque Vind. Cort. Edd. Ven. Med. pr. Correxit Beroald.-4 Promiscua Vind. 1. Tum lus. exhibuit. Exhibuit et Afr. Don. Cuj. Voss. Ed. Med. et ex uno Reg. Cod. probavit Walk. ad Cic. de Nat. Deor. 111. 24. Statim Africanos Fouc, turba Vind.

NOTE

Spectaturus esset] Verba sunt præconis, invitantis ad ludos visendos, et falsa, siquidem annis minns 45. post iterum editi sunt a Domitiano.

• Quidam histrionum] Stephanio il le, de quo Aug. cap. 45. His quoque Claudi ludis productus est, ut docet Plinius lib. VII. cap. 48. et diu adhuc postea vixisse.

P Vaticano] Collis fuit prope triumphalem portam, qua in regione est hodie templum D. Petri.

a Quinos missus] Missus dicebantur, quoties equi bigæ vel quadrigæ sese in cursum effundebant, ad metas circumeundas; quod unius diei spatio primum quinquies et vicies, postea quater tantum et vicies fieri solenne fuit in Circensibus. Singulis missibus quatuor currus emittebantur. Qua de re Servius ad III. Georgic. vers. 18. Centum quadrijugos agi. tabo ad flumina currus.'

Carceribus] Carceres sunt repa gula unde currus prorumpebant, dato a magistratu aut ab Imperatore signo, ac reclusis derepente et eleganti artificio portis. Virg. 1. Georg. vers. penult. Ut cum carceribus sese effudere quadrigæ.'

S

• Metis] Metarum figura prope. modum eadem erat quæ Pyramidis, a lato incipiens, in altum fastigiata, per modum inversi turbinis, aut fœni acervorum, quos ideo Columella metas quoque appellat, lib. 1. cap. 19.

t Tophina] Tophus est genus lapidis asperi et friabilis, qui et parvi ponderis est, et facile abit in arenam. Livius lib. VIII. decad. I. refert statutos primum carceres in Circo, ab anno U. C. 325. sed ex qua materia fuerint, non expressit.

u Propria Senatoribus constituit loca] Ea ab Augusto jam secreta constat ex cap. 44. in ejus vita, sed in am

spectare solitis. Ac super quadrigarum certamina Trojæ▾ lusum exhibuit, et Africanas," conficiente turma equitum prætorianorum, ducibus Tribunis, ipsoque Præfecto :* præterea Thessalos equites, qui feros tauros per spatia Circi agunt, insiliuntque defessos, et ad terram cornibus detrahunt. Gladiatoria munera plurifariam * ac multiplicia exhibuit; anniversarium in castris prætorianis, sine venatione apparatuque; justum atque legitimum d in Septis; ibidem extraordinarium et breve, dierumque paucorum, quodque appellare cœpit Sportulam,'' quia primum daturus edixerat, velut ad subitam condictam

b

1. Cort.-5 Ferotauros Memm. Mox detrahant Ed. Bas. plurifaria Memm. Harlem. Cop. Cuj. Fouc. Dun. Medic. Vind. 2. Cort. Edd. Rom. Ven. 1. Junt. Ald. Arg.—6 Perextraord. Edd. Gryph. Dein quodquod Memm. Lips. conj. quoque appellari c. sportula. Mox conspirant Mss. excepto Memm. in lect. pr. daturum se dix. cum Edd. Vett. præter Bas. post. et Steph. quas secuti Torr. Casaub. præmium Mss. Beroald, et Ed. Lugd. dixerunt Voss. Paulo

NOTE

phitheatro tantum videntur assignata, ut ex cap. 45. ibidem colligere est, non in Circo, quod fecit Claudius; saltem juxta Suetonii historiam, Dioni quippe non omnino convenit.

▾ Troja] In Jul. ad cap. 39. de hoc Indicro, ut et de quadrigis.

W

Africanas] Pantheras. Calig. ad

cap. 23.

2 Feros] An sylvestres, quales di cimus sauvages? an vero indomitos et minaces, non definit. De vulgaribus tamen tauris loqui videtur Plinius toto illo capite.

a Plurifariam] Pluribus in locis, ut in Aug. ad cap. 100.

b Anniversarium] Singulis annis edendum, propter receptum eo loci

* Præfecto] Prætorianorum. Supra Imperium. Supra cap. 10. ad cap. 12.

Thessalos equites] Plinius lib. VIII. c. 45. refert Thessalorum inventum fuisse, tanros necare cornu intorta cervice, vel potius, ut emendant, qui errorem subesse credunt, cornu in. torto restibus' aut 'retibus.' Hujus enim venationis taurorum peritissimi Thessali, illis adequitabant, et injec to in cornua vincolo, magna vi prosternebant. Cujusmodi spectaculum a Julio Cæsare primo editum, ait ibi. dem Plinius.

c Apparatuque] Supra in Jul. cap.

10. &c.

d Justum atque legitimum] Justum munus intelligit, quod fit cum apparatu ordinario, et venationi jungitur. Legitimum vero, quod fit tempore et loco solito.

e

Septis] Septa sive Ovile in Campo Martio. Supra in Aug. ad cap. 43. et Tib. 17. &c.

74.

f Sportulam] Vide in Aug. ad cap.