Utque acris concussit equos, utque inpulit arma:
Extemplo turbati animi; simul omne tumultu
Conjurat trepido Latium, sævitque juventus
Effera. Ductores primi Messapus et Ufens,
Contemtorque deum Mezentius, undique cogunt
Auxilia, et latos vastant cultoribus agros.
Mittitur et magni Venulus Diomedis ad urbem,
Qui petat auxilium, et, Latio consistere Teucros,
Advectum Ænean classi, victosque Penatis
Inferre, et fatis regem se dicere posci,
Edoceat, multasque viro se adjungere gentis
Dardanio, et late Latio increbrescere nomen :

3. Atque a. Goth. tert. concessit pr. 6. Mesapus et Meșappus in codd. -7- Contemtor superum Witt. Mezzentius Rom., ut al. - 10. considere Gud., ut alibi. Illustrat Heinsius. -11. Adventum Zulich. Vrat. Ed. Junt. cum Goth. tert. Æneam edd. plerique. classe ed. Ven. vectosque Leid. a m. sec. — 12. Auferre Goth. tert. se ducere alter. Tum in tertio hemistichia v. 12 et 14 permutata ; et fati r. dicere posse, et: Dardanio et late L. i. n. -- 13. se jungere pr. Hamb. 14. Dardanium et — nomen vir doctus in Misc. Obss. IV, Tom. II, p. 380, non prorsus male; etsi enim vir Dardanius et similia sæpe occurrunt, tamen nomen

3. Simplicissimum est de apparatu bellico accipere: ubi Turnus equos et arma excitavit, protulit, in medium produxit, extemplo to

tum Latium ad bellum est inflammatum. Nam simul simpl. est copula. concussit, concitavit adhuc otiosos. (Aliud est concutere habenas equorum) impulit, movit, adeoque manu tractavit et protulit. Nam. impellere arma de percussione clipeorum accipere durum esse arbitror. Servius autem pro more suo argutatur, dum ad ancilia commoveri solita refert; nec arma pro peditibus, dirais, h. 1. dici posse videntur. De Messapo copias ex Etruriæ urbibus adducente lib. VII, 691, de Ufente 745 et de Mezentio 647 seqq. jam memoraverat poeta. 9 seqq. Ad Diomedem, qui auxi

lia petant, mittuntur, propter communem originem Græcam, quæ Turno tribuitur. vid. sup. Exc. VII sq. ad VII. Diomedis autem in Trojanos, qui Troja capta profugerant, ejusque iræ se subduxerant, inflammatus esse debebat animus. Quæ hujus legationis fortuna fuerit, infra videbimus XI, 226 seqq. ibique Excurs. I. Venulum ex antiqua fama adscivit poeta, quantum ex Servio colligas. Hunc, inquit, fuisse constat Argivum; nam Tiburs est, ut indicat locus XI, 757. Hunc alii Lavini imperasse olim tradunt. urbs Diomedis Argyripa est. v. inf. XI, 246 et ibi Excurs. I. cf. Serv. ad h. 1. et dicere, se posci regem fatis. sup. VII, 273 Hunc illum poscere fata Etreor etc. vocabulo de fatis proprio lib. V,

si Fortuna sequatur,

Quid struat his cœptis; quem,

Eventum pugnæ cupiat; manifestius ipsi,
Quam Turno regi, aut regi adparere Latino.
Talia per Latium :
Latium: quæ Laomedontius heros
Cuncta videns, magno curarum fluctuat æstu;
Atque animum nunc huc celerem, nunc dividit illuc,
In partisque rapit varias, perque omnia versat.
Sicut aquæ tremulum labris ubi lumen ahenis
Sole repercussum, aut radiantis imagine Lunæ,
Omnia pervolitat late loca, jamque sub auras
Erigitur, summique ferit laquearia tecti.

15

20

25

nude positum minus gratum videtur: increbescere vulgg. vid. I Georg. 359. Asperior sonus antiquioris usus esse et austeritatem gravitatemque epicam adjuvare videtur. 15. Quid s. inceptis Oudart. Quid studeat cœpt. Goth. sec. quæ si tert. Rottend. piat Ed. Ven.

16. cupiet aliquot Pier. et duo Burmann. cupiant Ed. Bas. ca19. Sup. IV, 532 magnoque irarum fluctuat æstu. 561 varioque irarum fluctuat æstu. XII, 486 vario nequicquam fluctuat æstu. — 20. 21. Versus supra lecti IV, 285. 286. 20. celerem nunc huc duo Goth. 23. radientis Gud. et pr. Rottend. cf. inf. 616. 25. multos lacunaria legisse narrat Serv., satis

-

"

707. VII, 584. 16. ipsi, qui jam antiquus ejus sit hostis Vult autem intelligi, ait Servius, Æneam etiam contra Diomedem bella gesturum, non tantum propter præsens imperium, sed et caussa hostilitatis antiquæ.

20. De verbis cf. sup. IV, 285. 286. At comparatio, ut omnes viderunt, sublecta est Apollonio Rhodio III, 754 seq. ornata a Marone; nisi quod motæ aquæ caussa ex infusione recens facta in Græco poeta non desideratur: darOS

τὸ δὴ νέον δὲ λέβητι δέ που εν γαυλῷ κέχυται. Ante oculos quoque erat Lucret. IV, 212 Quod, simul ac primum sub divo splendor aquai Ponitur, extemplo, cælo stellante, serena Sidera respondent in aqua radiantia mundi. Aliorum imitationes nos pro consilii ratione non tenent. Ceterum laudata compara

tio multis, etiam Lowthio de sacra poesi Hebræor. Præl. XII, p. 238, quippe in qua observata rerum dissimilium similitudo delectet. Nec tamen minus delectat ea propter

ea,

quod animi status et affectio, re sub oculorum intuitum cadente, præclare expressa est : id quod genus comparandi suavissimum est. Aliam comparationem Homeri Il.

, 16 seqq. cum fluctibus e diversorum ventorum afflatu suspensis conferant studiosi. In imagine Lunæ argutantur interpretes: est ea pro ipsa Luna, cujus sane imago in aquæ superficiem incidit, ab eaque redditur. Alius, nec magis felici ter, possit verba sub auras calumniari, tamquam minus subtiliter dicta, quum sequantur laquearia tecti: verum poetica formula illam subtilitatem respuit. Silius VII, 142 sqq. fere verba ipsa retinuit : Mis

Nox erat: et terras animalia fessa

per omnis,

Alituum pecudumque genus sopor altus habebat ;
Quum pater in ripa gelidique sub ætheris axe
Æneas, tristi turbatus pectora bello,

Procubuit, seramque dedit per membra quietem.
Huic deus ipse loci fluvio Tiberinus amœno
Populeas inter senior se adtollere frondis
Visus; eum tenuis glauco velabat amictu
Carbasus, et crinis umbrosa tegebat arundo;
Tum sic adfari, et curas his demere dictis :

30

35

indocte. 26. a. versa Goth. sec. vss. 26. 27. laudantur in Controvers. Seneca lib. III. controv. 16. a Julio Montano, nobili poeta, Virgilii imitationem bene cessisse censente, qui illos optimos versus Varronis expressisset in melius : Desierant latrare canes, urbesque silebant; Omnia noctis erant placida composta quiete.» Solebat Ovidius de his versibus dicere, potuisse fieri longe meliores, si secundi versus ultima pars abscinderetur, et sic desineret: «Omnia noctis erant. » Tum duo Burm. 33. Cum Junt. et Ald. pr., sicque Rom., emendate eum Ald. sec. - 35. Cum Moret. sec. adfatur Dorvill.

cetque exacuens varia ad conamina mentem, Sicut aquæ splendor radiatus lampade Solis Dissultat per tecta, vaga sub imagine vibrans Luminis, et tremula laquearia verberat umbra.

26 sqq. Iterum per novum visum fatalis rerum ordo declaratur : vide Disquis. II T. II. s. VI. Noctis declaratio magnam suavitatem habet; Copiosiorem ornatum supra IV, 522 seqq. attulerat : ubi Apollonii Rhodii vestigia animadvertebamus. Nuper in Lexico Homerico alterius Apollonii pag. 490 (pag. 408 Tom. II) etiam illi Alemanem præivisse vidimus versibus forte sic constituendis :

Εύδουσιν δ ̓ ὀρέων κορυφαί τε καὶ φά

ραγγες,

Πρώωνες ἠδὲ καὶ χαράδραι·
Φύλα δέ θ', ἑρπετά θ ̓, ὅσσα τρέφει
μέλαινα γαία,

28.

« O sate gente deum, Trojanam ex hostibus urbem
Qui revehis nobis, æternaque Pergama servas,
Exspectate solo Laurenti, arvisque Latinis,
Hic tibi certa domus; certi, ne absiste, Penates;
Neu belli terrere minis: tumor omnis et iræ
Concessere deum.

Jamque tibi, ne vana putes hæc fingere somnum,
Litoreis ingens inventa sub ilicibus sus,
Triginta capitum fetus enixa, jacebit,
Alba, solo recubans, albi circum ubera nati.
Hic locus urbis erit, requies ea certa laborum :
Ex quo ter denis urbem redeuntibus annis

m. pr.,

38. loco Medic., et in marg. alibi solo. Laurentum Serv. ad. v. 12. — -39. certive abs. Dorvill. adsiste al. Pier. ap. - 40. tumor Heins. e libris secundum Pier., alii timor. 41. profugis nova monia Teucris suppletur versus in multis, quos Serv.Heins. et Burm. viderunt: perperam accepta voce concessere. Esse qui consedere legant, a Taubmanno notatum. · 42. nec vana putes Rom. ni vana putas Gud. a non male, inquit Heins. : immo ad sensum pessime. Jamque ( tibi ne v. p. hunc f. s.) Lit. Parrhas. 43. sub ilice buxus Rom., nec nisi recenter correctum. Vss. 43. 44. 45. 46 jam supra lecti III, 390. 391. 392. 393, nunc, puto, male repetiti. 45. recubant a. — nati Medic. 46. Abest versus a Medic. et a pr. m. a Gudiano. Sane ille cum trinis prioribus occurrebat sup. III, 393. Nune eo vix careas propter seqq. Malim sublatos esse vs. 47. 48. Ex quo sunt enim molesti, (v. Not.) et a Tiberini persona et consilio ac tempore alieni: translati huc ex altero loco. Quid? quod suspicari licet, totum locum, forte ex ipsis Maronis schedis, a Tucca incertum esse. Lege modo carmen sic continuatum et placebit illud: Concessere deum; Nunc qua ratione, quod instat, Expedias victor, paucis, adverte, doccbo. ex quo est it où sc. xpóvou pro črs; nam ut sit ex quo, secundum quod portentum, durissimum est. —47. tridenis duo Burm.cum

ου

-

Ascanius

Ascanius clari condet cognominis Albam.
Haud incerta cano: nunc qua ratione, quod instat,
Expedias victor, paucis, adverte, docebo.
Arcades his oris, genus a Pallante profectum,
Qui regem Evandrum comites, qui signa secuti,
Delegere locum, et posuere in montibus urbem,
Pallantis proavi de nomine Pallanteum :

Hi bellum assidue ducunt cum gente Latina;
Hos castris adhibe socios, et fœdera junge.

Expedies Goth. sec.

50

55

pr. Goth. 48. condens alter Hamb. c. c. urbem Goth. tert., quod equidem malim a poeta profectum in vaticinio. 50. Expediam a m. pr. Medic. et Gud. 51. hic Medic. is eraso h. Dorvill, Jungo autem : Arcades his oris sc. habitant: -- Hi bellum adsidue sq. Durius videtur parenthesin facere, et jungere Arcades his oris hi bellum adsidue sq. 55. ducent Hamb. sec. 56. fœdere alii ap. Serv. et Gud. ac pr. Moret. cum al. ap. Burm., sed offensa

aure.

quo tempore, quando; cum aliquando. Scilicet hic non est urgendum, in loco suis inventæ; sed, in his terris XXX annis elapsis Ascanius Albam Longam condet; nisi dixeris: ipsum poetam verba : hic locus urbis erit: de Lavinio accipi voluisse, et ex quo supplendum esse loco; ut sententia sit : hic, ubi suem inveneris, urbs Lavinium condetur; et ex hac urbe post XXX annos Ascanius progressus novam urbem condet Albam Longam. Aberat ea a Lavinio 12 M. P. Versus omnino non satis expoliti sunt: hic erit locus urbis

ex quo urbem

condet Ascanius. Sed v. de his disputata Exc. II ad lib. VII, p. 359 sq. clari cognominis, ab alba sue nominatam, et XXX inde anno conditam.

51 sqq. Evander cum matre Carmenta seu Nicostrata, vate, ex Arcadia profectus, Pelasgos suos in loca circa Tiberim adduxit, et in monte, qui inde Palatinus dic

-

tus, oppidum Pallanteum, mox Palantium,et Palatium appellatum, condidit. Fuerat jam in Arcadia Pallantium

poe

pagus, et inter proavos Pallas, a quo hi Arcades orti dicuntur poeta; genus a Pallante, h. e. Pallantis progenies. Idem nomen filio Evandri impertitum. v. Excurs. I ad h. lib. In Evandro potuisset poeta omnia ad majorem admirationem struere et parare. Evander gente Pelasgica oriundus vix videbatur bonæ spei ac fiduciæ locum relinquere Trojanis, si repeute in eum incidissent. Sed tæ placuit alia ratio, ut per somnum hæc denuntiaret, utque, propter Latinorum in advenas Arcadas odia, communi periculi metu Trojanos et Arcades, Pelasgicæ licet stirpis, in fœdus et societatem adduceret. cf. inf. 129 sq. Et vero Achæi, si propius inspexeris, qui Trojam expugnaverant, diversæ stirpis sunt. 53. in montibus, ne arguteris; est, in monte Pala