uitium, quod numquam habuimus uel quo iam caruimus; et si numquam habuimus, cogitemus et nos homines esse et habere potuisse; si uero habuimus et non habemus, tangat memoriam communis infirmitas, ut illam reprehensionem uel 5 obiurgationem non odium, sed misericordia praecedat, ut siue ad correctionem eius propter quem id facimus, siue ad peruersionem ualuerit nam incertus est exitus nos tamen de simplicitate oculi nostri securi simus. si autem cogitantes nosmet ipsos inuenerimus in eo esse uitio, in quo est ille 10 quem reprehendere parabamus, non reprehendamus neque obiurgemus, sed tamen congemescamus et non illum ad obtemperandum nobis, sed ad pariter conandum inuitemus.

Nam et illud quod dicit apostolus: factus sum Iudaeis quasi Iudaeus, ut Iudaeos lucri facerem; his qui 15 sub lege sunt, quasi sub lege essem, cum non sim ipse sub lege, ut eos qui sub lege erant lucri facerem; his qui sine lege quasi sine lege, cum sine lege dei non sim, sed sim in lege Christi, ut lucri facerem eos qui sine lege sunt; factus 20 sum infirmis infirmus, ut infirmos lucri facerem; omnibus omnia factus sum, ut omnes lucri facerem, non utique simulatione faciebat, quemadmodum quidam intellegi uolunt, ut eorum detestanda simulatio tanti exempli auctoritate muniatur, sed hoc faciebat caritate, qua eius infir25 mitatem cui uolebat subuenire tamquam suam cogitabat. hoc enim et praestruit dicendo: cum enim liber sim ex omnibus, omnium me seruum feci, ut plures lucri facerem. quod ut intellegas non simulatione, sed caritate fieri, qua infirmis hominibus, tamquam nos simus, compatimur, 30 ita [enim] monet alio loco dicens: uos in libertatem uocati 30 Gal. 5, 13

13 I Cor. 9, 20 sqq.

1 quo V: quod P

11 congemiscamus P
p. 443): qui sine lege sunt
P

26 I Cor. 9, 19

V2 q. sine lege erant P

21 omnibus-lucri facerem GP: om. V

intellege P1 intellegere G PV, inclusi; om. a

18 sed sim V: sed

23 intellegi P2V:

26 praestruit V: perstruit P

30 enim]

estis, fratres; tantum ne libertatem in occasione carnis detis, sed per caritatem seruite in inuicem. quod fieri non potest nisi alterius infirmitatem quisque habeat quasi suam, ut eam aequanimiter ferat, donec ab ea liberetur ille cuius curat salutem.

Raro ergo et magna necessitate obiurgationes adhibendae sunt, ita tamen, ut etiam in his ipsis non nobis, sed deo ut seruiatur instemus. ipse est etiam, ut nihil duplici corde faciamus, auferentes trabem de oculo nostro inuidentiae uel malitiae uel simulationis, et uideamus eicere festucam de 10 oculo fratris nostri.

338

CCCXIII.

QVALITER INTELLEGENDVM SIT: IN IPSO HABITAT OMNIS PLENITVDO DIVINITATIS CORPORALITER.

DE PRAESENTIA DEI AD DARDANVM.

EX LIBRO

15

Habitat in singulis deus tamquam in templis suis et in omnibus simul in unum congregatis tamquam in templo suo. quod templum quamdiu sicut arca Noe in hoc saeculo fluctuat, fit quod in psalmo scriptum est: dominus diluuium inhabitat, quamuis propter multos in omnibus gentibus 20 populos fidelium, quos aquarum nomine in Apocalypsi significat, possit congruenter intellegi: dominus diluuium inhabitat. sequitur autem: et sedebit dominus rex in aeternum, utique in ipso templo suo iam in aita aeterna post fluctuationem huius saeculi constituto. deus igitur, qui 25 ubique praesens, est et ubique totus praesens nec ubique habitans, sed in templo suo, cui per gratiam benignus est,

13 Col. 2, 9 19 (et 22) Ps. 28, 10 21 cf. Apoc. 17, 15

1 occasione V: occasionem P 2 in inuicem V (cf. Rönsch 1. c. p. 233): inuicem GP 8 ipse (om. est) G1 etiam V: enim finis GP; e. lex fort. 10 et V: ut GP

12 cap. CCCXXVIII P CCCXXV G CCCXXX v itaque GP 20 quamuis V: quamuis et GP

11 nostri V: om. GP

16 habitat V: habitat 25 qui PV: om. a

propitius capitur: capitur autem habitans ab aliis amplius, ab aliis minus.

De ipso uero capite nostro apostolus ait: quia in ipso habitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. 5 non ideo corporaliter, quia corporeus est deus, sed aut uerbo translato usus est, tamquam in templo manu facto non corporaliter, sed umbraliter habitauerit, id est praefigurantibus signis nam illas omnes obseruationes umbras futurorum uocat etiam ipso translato uocabulo; summus enim deus, 10 sicut scriptum est, non in manu factis templis habitat aut certe corporaliter dictum est, quia et in Christi corpore, quod assumsit ex uirgine, tamquam in templo habitat deus. hinc est enim, quod Iudaeis signum petentibus cum dixisset: soluite templum hoc, et in triduo resusci15 tabo illud, euangelista, quid hoc esset consequenter exponens ait: hoc autem dicebat de templo corporis sui.

-

Quid ergo est? hocine interesse arbitramur inter caput et membra cetera, quod in quolibet quamuis praecipuo membro, uelut in aliquo magno propheta aut apostolo, quamuis diui20 nitas habitet, non tamen sicut in capite, quod est Christus, omnis plenitudo diuinitatis? nam et in nostro corpore inest sensus singulis membris, sed non tantus, quantus in capite, ubi prorsus omnis est quinquepertitus. ibi enim et uisus est et auditus et olfactus et gustus et tactus, in ceteris autem 25 solus est tactus. an etiam praeter hoc, quod tamquam in templo in illo corpore habitat omnis plenitudo diuinitatis, est aliud quod intersit inter illud caput et cuiuslibet membri excellentiam ? est plane, quod singulari quadam susceptione hominis illius una facta est persona cum uerbo. de nullo enim 30 sanctorum dici potuit aut potest aut poterit: uerbum caro factum est; nullus sanctorum qualibet praestantia gratiae

unigeniti nomen accepit, ut quod est ipsum dei uerbum ante saecula, hoc simul cum assumto homine diceretur. singularis est illa susceptio nec cum hominibus aliquibus sanctis quantalibet sapientia et sanctitate praestantibus ullo modo potest esse communis. ubi diuinae gratiae satis perspicuum clarum- 5 que documentum est. quis enim tam sacrilegus, ut audeat affirmare aliquam posse animam per meritum liberi arbitrii ut alter sit Christus efficere? ut ergo ad personam uerbi unigeniti pertineret, quo pacto per liberum arbitrium communiter omnibus et naturaliter datum una sola anima meru- 10 isset, nisi hoc singularis gratia praestitisset, quam fas est praedicare nefasque de ea iudicare?

Haec si pro uiribus nostris, quantum dominus adiuuit, rite tractauimus, quando deum ubique praesentem et non spatiis distantibus quasi aliqua mole uel distentione diffusum, sed 15 ubique totum cogitare te extendis, auerte mentem ab omnibus imaginibus corporum, quas humana cogitatio uoluere consueuit. non enim sic sapientia, sic iustitia, non sic denique caritas cogitatur, de qua scriptum est: deus caritas est. cum uero eius habitationem cogitas, unitatem cogita congregationemque 20 sanctorum, maxime in caelis, ubi propterea praecipue dicitur habitare, quia ibi fit uoluntas eius perfecta eorum in quibus habitat oboedientia; deinde in terra, ubi aedificans habitat domum suam in fine saeculi dedicandam; Christum autem deum nostrum, unigenitum dei filium, aequalem 25 patri eundemque hominis filium, quo maior est pater, ut ubique totum praesentem esse non dubites tamquam deum et

19 I Io. 4, 8

3 aliquibus GP: ali

13 adiuuit 15 disten

2 singularis GP1V: singularis ergo P2 quis V 6 sacrilegus V: sit sacrilegus P 9 quo G3PV: et quo Gi 11 fas GV: uas P 12 nefasque de ea V: de qua nefas (nec fas G3) est uelle G3P de qua est uelle G1 PV: adiuuet G1 adiuuat G3 tione V: districtione P 16 V cogitare extendis (t ras.) P 20 cogita] cogitas P dominum GP

rite PV: recte Pi cogitare te extendis G: cogitaret extendi 18 sic iustitia V: non iustitia GP 23 oboedientia (m ras.) P 25 deum V:

5

in eodem templo dei esse tamquam inhabitantem deum et in loco aliquo caeli propter ueri corporis modum.

CCCXIIII.

DE VNIVS VXORIS VIRO EPISCOPO ORDINANDO. EX LIBRO DE

BONO CONIVGALI.

Quod est cibus ad salutem corporis, hoc est concubitus ad 339 salutem generis, et utrumque non est sine delectatione carnali.

Diuersa opera patrum non faciebat nisi diuersitas temporum. 10 sic autem necesse erat, ut carnaliter cohirent etiam non carnales prophetae, sicut necesse erat, ut carnaliter uescerentur etiam non carnales apostoli.

Ecclesiae dispensatorem non licere ordinari nisi unius uxoris uirum acutius intellexerunt qui nec eum qui catechumenus 15 uel paganus habuerit alteram ordinandum esse censuerunt. de sacramento enim agitur, non de peccato. nam in baptismo peccata omnia dimittuntur. sed qui dixit: si acceperis uxorem, non peccasti, et si nupserit uirgo, non peccat, et: quod uult faciat; non peccat; nubat, 20 satis declarauit nuptias nullum esse peccatum. propter sacramenti autem sanctitatem sicut femina, etiam si catechumena fuerit uitiata, non potest post baptismum inter dei uirgines consecrari, ita non absurde uisum est eum qui excessit uxorum numerum singularem non peccatum aliquod commisisse, sed 25 normam quandam sacramenti amisisse, non ad uitae bonae meritum, sed ad ordinationis ecclesiasticae signaculum neces

10 coirent G

1 templo a: templum GPV 3 cap. CCCXXVIIII P CCCXXVI G CCCXXXI v 9 sed diuersa (sed del. m. 2) P P 14 acutius V: quod acutius P cathecuminus V suerunt GP: consueuerunt V 16 nam- peccata GP: om. V 17 acciperis V 23 uxorum GP: uxorem

21 cathecumina V

26 necessarium PV: necessariam a

15 cen