clero, nihilominus voluerunt Pontifices conformari legibus civilibus in hac regula, ut actor sequatur forum rei, ut dicitur in dicto cap. Si quisquam, 11, q. 1, tum quia hoc est valde consentaneum æquitati naturali, ut dixi; tum etiam quia hujusmodi actiones et motiones litium pro rebus temporalibus, ordinarie procedunt ex nimio affectu divitiarum, qui personas ecclesiasticas non decet, ideoque, regulariter loquendo, vitare debent clerici hujusmodi actiones, præsertim pro suis secularibus bonis, nisi evidens et gravis ratio cogat. Ne igitur Ecclesia hujusmodi lites fovere videretur, noluit clericos eximere agendo, sed tantum respondendo, quia tunc solum se defendunt, quod et justum et honestum est. Potuit etiam id facere Ecclesia, ne judicia ecclesiastica tot litibus laicorum gravarentur, et ne laicos etiam offenderet, et forensem jurisdictionem nimium affectare videretur. Ideoque quando privatæ exceptiones vel favores ab illa regula fiunt per specialia privilegia, non propter solas generales rationes decentiæ aut commodi clericalis status, sed adjunctis aliis specialibus, juxta varias occurrentes circumstantias, conceduntur.

10. Ad Bartolum. Ad secundam confirmationem, et ad Bartoli doctrinam respondetur, posse in contrarium retorqueri : nam si princeps potest inter subditos statuere, vel privilegium dare, ut reus sequatur forum actoris, etiam Papa poterit idem privilegium dare clericis respectu aliorum fidelium, quia omnes sunt ejus subditi. Neque obstat quod fideles laici non sint directe subditi Papæ in temporalibus; nam satis est quod indirecte subdantur; nam, sicut spiritualis potestas sufficit ad disponendum circa temporalia, quando spiritualis ratio et finis id requirit, quod est indirecte disponere, ita eadem potestas sufficit ad concedendum illud privilegium inter directe subditos in spiritualibus, et indirecte in temporalibus. Quam ob causam, quando Papa concedit hujusmodi specialia privilegia, non usurpat jurisdictiouem sæcularis judicis, sed potestate sua superiori illam alteri committit. Neque etiam reus cogitur comparere coram judice non suo, sed ab uno judice in alium causa transfertur per eum qui legitimam potestatem habet. Quod ergo in particularibus privilegiis dicimus, in generali etiam dicendum esset, si de absoluta potestate Pontificis concederetur. Unde ultimam ampliationem addo, potestatem hanc Pontificiam de se etiam extendi ad concedendum hoc privile

gium respectu infidelium, si ad bonum fidei, et vitanda moralia pericula necessarium esset, ut in superioribus dictum est; usus tamen hujus potestatis in effectu non ita potest executioni mandari circa infideles, quia non possunt spiritualiter cogi sicut fideles, et ad cogendos illos corporaliter sæpe vires non suppetunt.

11. An prædictum privilegium fori exceptionem admittat. Prima exceptio ab aliquibus assignata. — Rejicitur prædicta exceptio. Interrogari autem potest, an prædicta regula, ejusve declaratio aliquam exceptionem patiatur. Ad quod breviter affirmando respondemus. Advertendum est autem exceptionem hanc assignari posse, vel ex parte personarum quibus hoc privilegium conceditur, vel ex parte causarum seu materiarum de quibus tractatur. Nunc ergo priorem modum excipiendi omittimus; nam infra agendum est de personis, ibique dicemus quænam simpliciter hoc privilegio gaudeant, quæ vero cum aliqua limitatione. In posteriori ergo genere, prima exceptio ab aliquibus assignatur de causis realibus, id est, fundatis in re mere temporali, non interveniente actione aliqua personali ipsius clerici, in qua lis seu causa fundetur; quia tunc persona non est obligata, nec trahitur ad judicium, sed res, quæ mere temporalis est. Privilegium autem fori solum eximit personas clericorum, ne conveniri possint civiliter. Hæc autem exceptio vera non est, et multum derogat privilegio clericorum, et ideo communiter rejicitur, ut bene notavit Abbas, in c. Qualiter, de Judic., n. 8, et in c. Ecclesia, de Constitut., n. 22, et usu ipso satis improbatur. Ratio est, quia generalis regula jurium eximit clericos, ne conveniri possint civiliter in judicio sæculari; at vero causa realis civilis est, nec potest tractari sine citatione personæ ad quam bona pertinent; ergo, si talis causa pertinet ad judicem laicum, etiam si dominus bonorum sit clericus, necessarium erit clericum ipsum conveniri civiliter coram judice sæculari; hæc autem est exceptio a regula, quæ nullo jure probatur; ergo admittenda non est. Præsertim quia est parum consentanea aliis juribus, ut in Panor. supra, Felin., et aliis videri potest.

bet, etiamsi laicus sit, cujus ratio non est alia, nisi quia in favorem feudorum ita in jure dispositum est, c. Ex transmissa, et c. Verum, de Foro compet., ubi late expositores. Vel certe ratio etiam reddi potest, quia res, quæ in feudum dantur, a principio sub hoc onere vel conditione conferuntur, et ideo servanda est.

13. Tertia exceptio. Unde alia est generalis exceptio, quæ sub his verbis interdum per leges civiles traditur, scilicet, ut clericus conveniendus sit in causa civili coram ecclesiastico judice, nisi bona, super quibus lis moretur, regalia sint, nam sub hac conditione data censentur. Idemque est, quoties bona a principio data fuerunt clericis vel Ecclesiæ, sub ea conditione, ut semper sub eodem foro maneant, sub quo tunc existebant. Nam talis conditio non est per se mala, et voluntarie potuit apponi, et ideo servanda est, juxta regulam communiter a jurisperitis receptam, quando aliqua bona dantur Ecclesiæ sub aliqua conditione, onere, aut pacto non illicito, servandum esse, quia servare pactum est de jure naturæ, cui jus canonicum non contradieit; imo expresse et in propria specie id confirmat c. Verum, de Condit. apppsitis, ubi id notant Panorm. et alii Doctores, Joan. Andr. et Hostiens, in c. Verum, de Foro comp.; Felin., in c. Ecclesia S. Mariæ, de Constit. ; et Ancharran., cons. 223. Præter has exceptiones solent addi aliæ, quas attigit Navarr., in cap. Novit, de Judiciis, notabil. 6, ex Stephano Aufrerio, decisi. 126 et 167; et ex Gullielmo Benedicto, in Repetition., c. Rainutius, de Testam. ; illas tamen omitto, quia incertæ sunt, et quia materia hæc non tam ad Theologos, quam ad jurisperitos pertinet. Unde alias exceptiones late prosequitur Gregor. Lopez, in 1. 57, tit. 6, partit. 1.

14. Quarta exceptio. - Circa declarationem autem assertionis notari possunt exceptiones aliæ. Una est, si bona, de quibus lis movetur, sint Ecclesiæ vel clerici, nam tunc clericus potest trahere laicum coram ecclesiastico judice. Ita tenet Panorm., in cap. Ecclesia S. Mariæ,. n. 22, ubi dicit esse casum singularem, in c. Si clericus laicum, de Foro compet., ubi idem ipse docet, ita interpretans illum textum. Addit etiam ita servari in enria, ut refert (inquit) et sequitur Collector., in c. Qualiter, et in c. Clerici, de Judiciis. In contrariam tamen sententiam inclinat Felin., in dicto c. Si clericus laicum, n. 4. Fundamentum ejus est, quia hoc non statuitur directe in dict.

c. Si clericus, ut constat ex verbis ejus: Si clericus laicum de rebus suis vel Ecclesiæ impetierit, et laicus res ipsas, non Ecclesiæ aut clerici, sed suas proprias asseverat, debet de rigore juris ad forensem judicem trahi. In quibus verbis solum disponitur, quando laicus negat res esse Ecclesiæ vel clerici, non posse trahi ad judicium ecclesiasticum. Hinc autem non potest inferri, quando id non negat, posse trahi, nisi ad summum a contrario sensu. Quod argumentum non est efficax, quando talis sensus est contra alias generales regulas juris, prout est in præsenti, quod reus non est trahendus ad forum actoris, sed ad suum. Et hæc sententia mihi magis placet.

-

15. Qui bona Ecclesiæ injuste rapit, coram judice ecclesiastico conveniri debet. Objectio quædam refellitur. - Potest autem notari aliqua differentia inter bona Ecclesiæ et bona clericorum. Nam si certo constet bona Ecclesiæ rapta esse, vel injuste ablata, vel retenta, tunc ratione sacrilegii potest conveniri laicus coram ecclesiastico judice; secus vero erit, si non constet injuste detineri, et laicus contendat aliquo justo titulo se illa possidere. Et hoc tantum probatur in dict. cap., et in cap. Similiter, 16, q. 1, sumpto ex Concilio VI Romano sub Symmacho. Bona autem clericorum non sunt ita sacra, sicut res Ecclesiæ, et ideo accipi possunt etiam injuste sine sacrilegio, ideoque licet de illis propter hanc causam lis moveatur, coram laico judice conveniendus erit reus laicus, nisi allegetur vis aliqua clerico facta, quæ sacrilegium involvat, ut sensit Innocent., in capit. Cum sit, de Foro compet. Objici autem potest, quia in dicta Synodo sub Symmacho res Episcoporum æquiparantur in hoc bonis Ecclesiæ. Sed consideranda est ratio Pontificis, quia Episcoporum res non dubitantur esse Ecclesiæ. Et ita intelligo textum illum secundum consuetudinem illius temporis, in quo dominium bonorum Episcopi apud Ecclesiam esse censebatur; nunc autem satis nota est distinctio dominiorum, et ideo alia est ratio.

de consuetudine habeatur. Quæ verba duobus modis intelligi possunt: primo, ut prædicta regula et rigor juris servetur, etiam si contraria consuetudo allegetur, quia est contra omnia jura, ut ibi ait Glossa. Secundo, ut regula illa et rigor juris servetur, nisi ubi fuerit illi per consuetudinem derogatum. Et hic poste rior est legitimus sensus, ut ibi Hostiensis, Joannes Andreas, Panormitanus et alii expositores agnoscunt, et in illo fundant prædictam exceptionem. Quam aperte indicant ipsa verba Pontificis, quæ in ipso Concilio Lateranensi, sub Alexandro III, p. 8, cap. 7, sic leguntur: Licet in plerisque partibus aliter de consuetudine fiat, quod factum non reprobat, sed potius tacite approbat. Et ratio est, quia illa consuetudo non est mala, nec contra jus naturale, ut ex proxime dictis constat; ergo ex hac parte potest derogare juri positivo; aliunde vero est etiam favorabilis religioni, et ideo merito approbanda et servanda est.

17. Nulla consuetudine potest clericus reus ad sæculare judicium trahi. In quo est notanda differentia inter hanc consuetudinem et aliam (si alicubi introducatur), ut actor laicus ad suum forum trahat clericum provocatum; nam, licet prior valida sit, hæc est invalida, quia prior favet ecclesiasticæ libertati illamque auget, posterior vero est immunitati contraria, multumque divino juri derogat. Ideoque in jure esse reprobatam et iidem interpretes in eodem c. notant, et infra suo loco latius dicemus. Dicit tamen Glossa, in d. cap. Si clericus, hanc consuetudinem per occasionem negligentiæ judicum sæcularium introductam esse, quia clericis justitiam non exhibebant, argumento c. Cum sit generale, et c. Licet, et cap. Ex tenore, de Foro compet. Verumtamen hoc ad factum pertinet; potest enim illa consuetudo ex pietate laicorum vel ex quadam incogitantia introduci. Et quacumque occasione introducatur, exceptio locum habet, quia et textus ille simpliciter loquitur, et ratio eadem procedit. Similisque exceptio esse potest, ut actor sequatur forum rei, nisi aliud ei sit speciali privilegio legitime concessum, quæ satis constat ex dictis, nihilque addere oportet, nisi quod tenor privilegii juxta communes privilegiorum regulas observetur. 18. Sexta exceptio. Declaratur exceptio. Hinc vero addi potest alia exceptio, nimirum, ut etiam seclusa consuetudine vel privilegio, si judex laicus negligat justitiam exhibere clerico actori, possit laicus coram ecclesiastico judice conveniri, Ita videtur sentire

Glossa in c. Cum sit generale, verbo Remissi, et in c. Licet, verbo Vacante, de Foro comp., quam ibi approbant Doctores, et in illis textibus fundant, quamvis ex eis non satis colligatur, nisi in casibus in illis expressis, videlicet, in quibusdam causis criminalibus, de quibus in capite sequenti dicendum est, vel quando imperium aut magistratus ita vacat, ut clerici judicem sæcularem non inveniant, ad quem recurrant, ut justitiam ipsis exhibeat. Nihilominus tamen ex paritate rationis admittenda est exceptio. Intelligenda tamen videtur hoc modo, ut quando laicus judex est negligens, recurrere possit clericus ad judicem ecclesiasticum, qui potest laicum per censuras compellere, ut suo munere juste utatur, argumento c. Administratores, 23, quæst: quinta, quia illa est gravis culpa, et clericis injuriosa, et ideo ad judicem ecclesiasticum pertinet remedium adhibere. Unde si judex laicus contumax fuerit, merito potest judex ecclesiasticus causam ad se advocare, partim in pœnam judicis negligentis et contumacis, partim in clerici defensionem. Et ita etiam facile possunt intelligi aliæ exceptiones, quas ponit Glossa, in dieto cap. Licet, de quibus ibi etiam expositores videri possunt.

19. An propter ecclesiastici judicis negligentiam possit clericus reus ad sæculare judicium trahi. Ratio dubitandi.— Quæri autem potest an hæc exceptio de negligentia judicis laici similiter habeat locum, quando judex ecclesiasticus est negligens respectu actoris laici rem suam a clerico postulantis. Videtur enim esse admittenda, quia Justinianus, in Authentica de Sanctissimis Episcopis, collat. 9, alias novel. 123, capit. 24, § Si quis autem pecuniaria, statuit, in casu negligentiæ judicis ecclesiastici licitum esse actori laico, coram sæculari judice clericum vocare. Et in novell. 83, seu Authent. Ut clerici apud proprios Episcopos, etc., hoc ad alios casus extendit. Et refertur in cap. Si quis cum clerico, 11, quæst. 1. Et favet cap. Filiis, 16, quæst. 7, ubi Glossa, verb. Regis, idem sentit. Verumtamen in hoc nulla ratio habenda est decisionum Justiniani, qui non potuit exemptionem clericorum limitare, quia materia hæc non juris civilis est, sed canonici, ut infra generalius dicam.