nescitis, vel temere credatis quod neque corporis sensibus aut animi contuitu in ejusdem rei quæ cognoscenda est, evidentia percepistis, neque canonicarum Scripturarum auctoritate, etiamsi non adfuit sensibus vel animi vel corporis vestri, tamen credendum esse didicistis. CAP. PRIMUM. - 6. Jamne ergo venimus ad cau. sam? an adhuc lecturus instruendus est ? Nonnulli enim putant ipsum quod dicimus credere, cum res vera creditur, hoc solum esse mente contueri. Quod siita est, fallitur ista nostra superior prælocutio, in qua distinximus aliud esse aliquid sentire per corpus, sicut in cœlo solem, et in terra montem, arborem, corpusve quodlibet; et aliud mentis intuitu rem nihilominus evidentem, sicut nostra voluntas a nobismetipsis intus aspicitur cum aliquid volumus, vel cogitatio cum cogitamus, vel memoria dum recordamur, vel tale aliquid in animo sine corpore: aliud autem credere quod in corporis mentisve conspectu nec adest nec adfuisse recolitur; sicut sine parentibus creatum Adam et natum ex Virgine passumque resurrexisse Christum. Hæc enim etiam corporaliter facta sunt, et videri per corpus, si tunc adessemus, utique potuerunt: nunc autem non adsunt, sicut adest ista lux quæ oculis cernitur, aut voluntas qua nunc aliquid volumus, quæ mente conspicitur. Sed quia hæc distinctio falsa non est, profecto illa præstructio minus habebat, quod inter credere, et aliquid præsens mente conspicere, ne omnino unum atque idem putaretur, parum clara fuerat elocutione discretum. CAPUT II.-7. Quid ergo dicimus? Num satis est ut inter videre et credere hoc distare dicamus, quia præsentia videntur,creduntur absentia? Plane forsitan satis est, si præsentia illa hoc loco intelligamus dicta, quæ præsto sunt sensibus sive animi sive cor. poris, unde etiam ducto vocabulo præsentia nominantur. Sic enim hanc lucem corporis sensu, sic et meam voluntatem plane video,quia præsto est animi sensibus, atque intus mihi præsens est. Si quis vero mihi indicet voluntatem suam, cujus os et vox mihi præsen sest; tamen quia ipsa voluntas quam mihi indicat, latet sensum corporis et animi mei, credo, non video: aut si eum mentiri existimo, non credo, etsi forte, ut dicit, ita sit. Creduntur ergo illa quæ absunt a sensibus nostris, si videtur idoneum quod eis testimonium perhibetur. Videntur autem quæ præsto sunt, unde et præsentia nominantur vel animi vel corporis sensibus. Nam cum sint quinque corporis sensus, cernendi,audiendi, olfaciendi,gustandi,tan gendi; visus quidem in eis præcipue oculis attributus est, verumtamen hoc verbo utimur et in cæteris. Non enim tantum dicimus, Vide quid luceat; sed etiam, Vide quid sonet, Vide quid oleat, Vide quid sapiat, Vide quid caleat. Nec quia dixi ea credi quæ absunt a sensibus nostris, sic accipiatur ut inter illa deputentur quæ aliquando vidimus, et nos vidisse retinemus certique sumus, quamvis tunc non præsto sint cum recoluntur a nobis. Neque enim inter credita, sed inter visa deputantur et ideo nota sunt, non quia fidem habuimus aliis testibus, sed quia non vidisse sine dubio recordamur et scimus. CAPUT III. — 8. Constat igitur nostra scientia ex visis rebus et creditis: sed in iis quæ vidimus vel videmus, nos ipsi testes sumus; in his autem quæ credimus, aliis testibus movemur ad fidem, cum earum rerum quas nec vidisse nos recolimus, nec videmus, dantur signa vel in vocibus, vel in litteris, vel in quibusque documentis, quibus visis non visa credantur. Non autem immerito scire nos dicimus non solum ea quæ vidimus aut videmus, verum et illa quæ idoneis ad quamque rem commoti testimoniis vel testibus credimus.Porro si scire non incongruenter dicimur etiam illud quod certissimum credimus, hinc factum est ut etiam recte credita, etsi non adsint sensibus nostris,videre mente dicamur. Scientia quippe menti tribuitur; sive per corporis sensus, sive per ipsum animum aliquid perceptum cognitumque retineat: et fides ipsa mente utique videtur, quamvis hoc fide credatur quod non videtur. Unde et apostolus Petrus dicit, In quem modo non videntes creditis (I Pet. 1,8): et ipse Dominus, Beati qui non viderunt, et crediderunt (Joan. xx, 29). 9. Cum itaque dicitur homini, Crede Christum resurrexisse a mortuis; si credit, attende quid videat, attende quid credat, et utrumque discerne. Videt hominem cujus audit vocem; et ipsa vox in visis corporalibus deputatur, secundum ea quæ supra diximus. Hæc duo sunt, testis, et testimonium: quorum ad oculos unum, ad aures alterum pertinet. Sed hunc testem fortasse aliorum testimoniorum auctoritas confir mat,divinarum scilicet Scripturarum, vel quorumlibet aliorum, quibus est motus ad fidem. Scripturæ ad visa pertinent corporis oculorum, si eas legit; vel aurium,si audivit. Videt autem animo quidquid figuris litterarum sonisve significari intellexit. Videt ipsam fidem suam,qua se credere sine cunctatione respondet. Videt cogitationem,qua cogitat quid ei possit prodesse quod credit. Videt voluntatem, qua accessit ad suscipiendam religionem. Videt etiam ipsius resurrectionis quamdam imaginem in animo suo factam, sine qua intelligi non potest quidquid factum corporaliter dicitur, sive credatur, sive non credatur. CAPUT IV.Sed, ut puto, distinguis quomodo vi. deat fidem suam qua credit,et quomodo videat illam resurrectionis imaginem in animo suo factam,quam, si hoc audit, videt etiam qui non credit. 10. Hæc ergo omnia videt, partim corpore, partim mente. Voluntatem vero ejus a quo audit ut credat, et ipsam Christi resurrectionem non videt, sed credit; et tamen eam videre dicitur quodam mentis obtutu, magis secundum testimoniorum fidem, quam rerum præsentia creditarum. Illa enim quæ videt, adsunt sensibus vel animi vel corporis; quæ autem credit, absunt a sensibus et animi et corporis. Quamvis voluntas ejus a quo audit ut credat, non sit præterita, sed maneat in loquente: quam in seipso idem ipse qui loquitur videt; ille vero qui audit, non eam videt sed credit. Resurrectio autem Christi præterita est, quam nec illi viderunt homines qui tunc fuerunt.Nam qui viderunt viventem Christum quem viderant mo- scriptum est, quia loquebatur cum Deo facie ad faciem, rientem,ipsam tamen resurrectionem cum fieretnon sicut quis loquitur ad amicum suum (Exod. xxxli, 11); viderunt, sed eam certissime crediderunt,videndo et et illud quod propheta Isaias de seipso loquens ait, tangendo vivum quem noverant'mortuum.Nos totum Vidi Dominum sabaoth sedentem in throno (Isai. vi, 1); credimus, et quod resurrexerit, et quod ab homini- et si qua alia solent similia testimonia ex eadem bus tunc visus et contrectatus sit, et quod nunc vivat auctoritate proferri, quomodo non sunt contraria in cælis, nec jam moriatur, et mors illi ultra non do- sententiæ qua dictum est, Deum nemo vidit unquam ? minetur. Res autem ipsa nec corporis nostri sensibus Quanquam et ipsum Evangelium potest putari sibi adest, sicut adest hoc coelum et terra, nec nostræ esse contrarium. Quomodo enim verum est, quod in mentis obtutibus, sicut adest fides ipsa qua hoccre- eo dicitur, Qui me vidit viditet Patrem (Joan. xiv, 9), dimus. si Deum nemo vidit unquam ? quomodo verum est, 11. Sed jam satis, ut puto, ista mea prælocutione Angeli eorum semper vident faciem Patris mei (Matth. recognovisti quid sit videre vel mente vel corpore, et XVNI, 10), si Deum nemo vidit unquam ? quid ab eis distet credere. Quod quidem fit mente, et 14. Qua igitur regula intelligentiæ ista veluticon. videtur mente ; quoniam menti nostræ fides nostra traria et repugnantia, non esse contraria nec repu. conspicua est. Sed tamen quod eadem fide creditur, gnare probabimus?Neque enim fieri ullo modo poabestet ab aspectu corporis nostri, sicut abest cor- test ut hæc Scripturarum auctoritas aliqua ex parte pus in quo Christus resurrexit;etab aspectu mentis mentiatur. Si dicimus in eo quod scriptum est, Deum alterius, sicut abest ab aspectu mentis meæ fides tua, nemo vidit unquam, homines tantummodo intelligenquamviseam esse in te credam,cum eam non videam dos,sicut etiam illud dictum est, Nemo scit quid agatur corpore, quod nec tu potes; nec mente, quod tu in homine, nisi spiritus hominis qui in ipso est (1 Cor. 11, potes, sicut ego meam, quam tu non potes. Nemo 11); nemo utique, sed hominum : neque enim hoc de enim scit quid agatur in homine, nisi spiritus homi- Deo accipi potest, cum de Christo scriptum sit non nis qui in ipso est (1 Cor. 11, 11), donec veniat Domi- opus fuisse ut quisquam illi testimonium perhiberet nus, et illuminet abscondila tenebrarum,et manifes- de homine, quoniam ipse sciebat quid esset in ho. tet cogitationes cordis (Id. iv, 5), ut eas non solum mine (Joan. 11,25). Nam Loc Apostolus planius expliquisque suas videat, sed et aliorum. Secundum hoc cans, Quem nemo, inquit, hominum vidit, nec videre enim dixit Apostolus neminem scire quid agatur in potest (I Tim. vi, 16). Si ergo ita dictum est, Deum homine, nisi spiritum hominis qui in ipso est secun- nemo vidit unquam, ac si diceretur, Nemo hominum; dum quod videmus in nobis : nam secundum id hactenus illa quæstio soluta videbitur,ut non sit huic quod credimus nec videmus. et multos fideles esse sententiæ contrarium quod Dominus ait, Angeli novimus, et multis noti sumus. eorum semper vident faciem Patris mei : ut scilicet CAPUT V.-12. Si ergo jam ista distincta sunt, ve- Angelos Deum videre credamus, quem nemo vidit niamus ad causam. Scimus posse Deum videri, quo. unquam, sed hominum. Quomodo ergo Deum vidit niam scriptum est: Beati mundo corde, quoniam ipsi Abraham (Gen. xvii, 1), Isaac (Id. xxvi, 2),Jacob (Id. Deum videbunt (Matth. v, 8). An forte non debui di- XXXII, 30), Job (Job xxxviu, 1), Moyses (Exod. XXXIII, cere, Scimus; sed, Credimus: quoniam Deum nec 11), Michæas (III Reg. XXII, 19), Isaias (Isai. vi, 1), corpore aliquando vidimus, sicut hanc lucem ; nec et si qui alii sunt, de quibus veracissima Scriptura mente,sicut ipsam in nobis, qua id credimus, fidem; testatur quod Deum viderint, si Deum nemo unquam sed tantum quia scriptum est in ea Scripta cujus hominum vidit nec videre potest? fideles sumus, quod verum sit minime dubitamus? 15. Quanquam nonnulli volentes etiam probare Apostolus tamen Joannes cum tale aliquid diceret, impios visuros Deum, a diabolo quoque ipso Deum Scimus, inquit, quia cum apparuerit, similes ei erimus; visum putant; sic accipientes quod scriptum est in quoniam videbimus eum sicuti est (1 Joan .1, 2): ecce libro Job, venisse cum Angelis et diabolum in conscire se dixitquod nondum factum fuerat, nec viden- spectum Dei (Job. I, 6, et 11, 1): ut jam et illud do, sed credendo cognoverat. Recte itaque diximus, veniat in questionem, quomodo dictum sit, Beati Scimus Deum posse videri; quamvis eum non vide- mundo corde, quoniam ipsi Deuin videbunt (Matth. v, rimus, sed divinæ auctoritati quæ sanctis Libris con- 8); etillud, Pacem sectamini cum omnibus et sanctificatiaetur, crediderimus. tionem, sine qua nemo poterit videre Deum (Hebr. Xll, 13. Quid ergo est quod eaden dicit auctoritas, 14). Multum enim miror, si eo usque progrediuntur Deum nemo vidit unquam (Joan. 1, 18, et IJoan. iv, 12)? qui existimant impios visuros Deum, et a diabolo An fortasse respondetur quod illa testimonia de vi- visum Deum, ut eos et mundo corde esse, et pacem dendo Deo sunt, non de viso ? Ipsi enim Deum vide- et sanctificationem cum omnibus assectari assevebunt, dictum est; non, Viderunt:et non, Vidimus; rent. sed,videbimuseum sicuti est. Proinde his sententiis non 16. Nam quod Dominus ait, Qui me vidit,vidit et Paest contrarium, Deum nemo vidit unquam. Videbunt trem (Joan.xiv,9),potest paulo attentius consideratum enim quem non viderunt, qui mundo corde filii Dei non videri esse contrarium ei quod dixit, Deum nemo esse voluerint.Quid est ergo, Vidi Deum facie ad faciem, vidit unquam (Id. 1, 18). Neque enim dixit, Quia vidistis et salva facta est anima mea (Gen. XXXII, 30) ? An et hoc non est contrarium illi quod dictum est, Deum 1 Edd. : Qui me videt, videt. etc. At Mss. melioris notæ constanter habent : Qui me videt, vidit, etc., juxta grænemo vidit unquam (Joan. 1, 18)?Etillud quod de Moyse cum textum o éôracos eme, côrake ton atera. me,vidistis et Patrem; sed dicendo, Quime vidit,vidit et Patrem, ostendere voluit unitatem substantiæ Patris et Filii,ne in aliquo inter se putarentur esse dimissi. les: ac per hoc quoniam vere dictum est, Qui me vidit, vidit et Patrem; profecto quoniam Deum nemo hominum vidit unquam, nec Patrem quisquam putandus est vidisse, nec Filium secundum quod Deus est et Filius, et cum Patre unus Deus. Nam secundum id quod homo est, utique in terra visus est, et cum hominibus conversatus est (Baruch n1, 38, et Joan. 1, 14). CAPUT VI. — 17.Sed magna quæstio est, quomodo non sit contrarium quia tot antiqui viderunt Deum si Deum nemo unquam vidit, quem nemo hominum vidit,nec videre potest? Vides quam difficilem mihi proposueris quæstionem, unde me aliquid prolixe copioseque scribere voluisti ex occasione brevis epistolæ meæ, quæ tibi visa est diligentius et uberius explicanda. Visne ergo attendere quæ apud alios interim comperi divinarum Scripturarum egregios tractatores, quid de visione Dei senserint, ne forte sufficiant desiderio tuo, quamvis ea forsitan nove. ris? Pauca ergo ista attende, si placet. Cum Evangelium exponens beatus Ambrosius, Mediolanensis episcopus, venisset ad eum locum ubi Angelus apparuit in templo Zachariæ sacerdoti, ex hac occasione, vide quanta et qualia de Dei etiam visione disseruit. 18. Non immerito, inquit, Angelus videtur in templo; quia veri sacerdotis jam nuntiabatur adventus,et cœleste sacrificium parabatur, in quo Angeli ministrarent. Et bene apparuisse dicitur ei qui eum repente conspexit. Hoc specialiter, aut de Angelis, aut de Deo Scriptura divina tenere consuevit, ut quod non potest prævideri, apparere dicatur. Sic enim habes : « Apparuit Deus Abrahæ ad ilicem Mambre » (Gen. xvm, 1). Nam quia ante non præsentitur, sed repentino videtur aspectu,apparere memoratur. Non enim similiter sensibilia videntur, et is in cujus voluntate situm est videri, et cujus naturæ est non videri, voluntatis videri. Nam si non vult, non videtur ; si vult, videtur. Apparuit enim Deus Abrahæ, quia voluit; aliis, quia noluit, non apparuit. Visum est etiam Stephano, cum lapidaretur a populo, aperiri cœlum1; visus est etiam Jesus stans ad dexteram Dei (Act. vn, 55), et non visus est a populo. Vidit Isaias Deum sabaoth (Isai. vi, 1); sed alius videre non potuit, quia cui placuit apparuit. Et quid de hominibus loquimur, cum etiam de ipsis cœlestibus Virtutibus et Potestatibus legerimus quia «Deum nemo vidit unquam?» et addit quod ultra cœlestes est Potestates, « Unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse narravit. » Aut acquiescatur igitur necesse est, si Deum Patrem nemo vidit unquam, Filium visum esse in Veteri Testamento; et desinant hæretici ex Virgine ei principium dare, qui antequam nasceretur ex Virgine videbatur. Aut certe refelli non potest, vel Patrem, vel Filium, vel certe Spriritum sanctum, si tamen est Spiritus sancti visio, ea specie videri,quam voluntas elegerit, non natura formaverit; quoniam Spiritum quoque visum accepimus in columba (Matth. 11, 16). Et ideo « Deum nemo vidit 1 Bad. Am. Er. et Mss. quatuordecim : Visus est eliam Stephano aperire cœlum, unquam, » quia eam quæ in Deo1 habitat, plenitudinem divinitatis nemo conspexit, nemo mente aut oculis comprehendit : « Vidit enim, ad utrumque referendum est. Denique cum additur, « Unigenitus Filius ipsenarravit, »mentium magis quam oculorum visio declaratur. Species enim videtur; virtus vero narratur : illa oculis, hæc mente comprehenditur. Sed quid de Trinitate dicam? Seraphim quando voluit, apparuit : et vocem ejus Isaias solus audivit. Apparuit angelos, et nunc præsto est, sed non videtur. Neque enim in potestate nostra est videre, sed in potestate illius apparere. Tamen etsi potestas non est videndi, est gratia promerendi ut videre possimus. Et ideo qui habuit gratiam, meruit copiam : nos copiam non meremur, quia Deum videndi gratiam non habemus. Et quid mirum si in præsenti sæculo, nisi quando vult, Dominus non videtur ? In ipsa quoque resurrectione non facile est Deum videre, nisi iis qui corde sint mundo: et ideo « beati mundo corde; ipsi enim Deum videbunt » (Matth. v, 8). Quantos beatos jam numeraverat, et tamen videndi his Deum non promiserat facultatem! Si ergo ii qui mundo sunt corde, Deum videbunt; utique aliinon videbunt. Neque enim indigni Deum videbunt ; neque is qui Deum videre noluerit, potest Deum videre. Nec in loco Deus videtur, sed mundo corde; nec corporalibus oculis Deus quæritur, nec circumscribitur visu, nec tactu tenetur, nec auditur affatu, nec sentitur incessu. Et cum absens putatur, videtur; et cum præsens est, non videtur. Denique nec Apostoli omnes Christum videbant; et ideo ait, « Tanto tempore vobiscum sum, et adhuc me non cognovistis » (Joan. xiv, 9)! Qui enim cognovit quæ sit latitudo, et longitudo, et altitudo, et profundum, et supereminentem scientiæ charitatem Christi, vidit et Christum, vidit et Patrem. Nos enim jam secundum carnem non novimus Christum (II Cor. v, 16), sed secundum spiritum. Spiritus enim ante faciem nostram Christus Dominus (Thren. iv, 20) qui nos in omnem plenitudinem Dei misericordia sua implere dignetur (Eph. 1, 18, 19) ut videri possit a nobis (Ambrosius, super Luc. lib. 1, c. 1, 11). CAPUT VII. 19. Si hæc verba intelligis, quid restat quod a me amplius requiratur, cum jam illa quæ difficilis videbatur,soluta sit quæstio?Discretum est quippe quomodo dictum sit, Deum nemo vidi unquam,et quomodo Deum justi antiqui viderint. Sed illud propterea dictum est,quoniam Deus natura invisibilis est. Illi autem ideo viderunt, quicumque Deum viderunt, quia cui voluerit, sicut voluerit, ap. paretea specie quam voluntas elegerit,etiam latente natura. Nam si, quando patres Deum viderunt, ipsa illisnatura ejus apparuit, quamvis si noluisset utique non apparuisset; quomodo Deum nemo vidit unquam, cum eo volente ipsa ejus a tot patribus natura conspecta sit?Quod si dicitur Filius a patribus visus, ut de Deo Patre accipiatur dictum, quod eum nemo unquam viderit ; non quidem amisit occasionem Ambrosius, ut hinc quosdam hæreticos redargueret, id est Photinianos, qui principium Filio Dei ex utero Virginis tribuunt, nec volunt credere quod et antea Lov., quæ in Christo habitat. At editiones antiquiores, et Mss. quatuordecim habent, quæ in Deo, etc. fuerit. Sed quia videbat alios, id est Arianos, perni- luntatis tuæ, circumspicere autem potes fines ciosius insidiantes, quorum procul dubio error ad. annuli tui. Exempli gratia duo posui, quorum altestruitur,si Patris natura invisibilis, Filii vero visibilis rum ad mentis obtutum, alterum ad corporales ocucreditur; utriusque unam pariterque invisibilem as- los pertinet : visus enim, sicut ille ait, ad utrumseruitesse naturam,adjungens etiam Spiritus sancti. que referendus est,id est et ad oculos et ad mentem, Quod breviter quidem, sed admirabiliter intimavit, 22. Porro si propterea Deum nemo vidit unquam, ubi secutus ait : Aut certe refelli non potest, vel Patrem, quia, sicut ait disputator cujus verba consideravel Filium, vel certe Spiritum sanctum, si tamen est mus. Pleniludinem divinitatis ejus nemo conspexit, Spiritus sancti visio, ea specie videri, quam voluntas nemo mente aut oculis comprehendit ; «vidit » enim, elegerit, non natura formaverit. Potuit dicere, Nonna- ad utrumque referendum est : restat inquirere quotura monstraverit; sed maluit dicere, formaverit, ne modo Angeli Deum videant, propter illud quod ex ipsam speciem in qua Deus e legit apparere, de sua Evangelio commemoravi, Angeli eorum semper natura formare putaretur, et ex hoc utique convin- vident faciem Patris mei (Malth. xvn, 10). Si enim ceretur convertibilis esse mutabilisque substantiæ: et ipsis non sicuti est, sed latente sua natura, in quod ipse Deus a fide piorum misericorset benignus specie qua voluerit apparet ; magis magisque re. averterit ! quirendum est quomodo eum nos videbiinus sicuti CAPUT VIII.- 20.Invisibilis est igitur natura Deus, est, et sicut Moyses desideravit, cum peteret ut Inon tantum Pater, sed et ipsa Trinitas, unus Dcus. Deus, qui in conspectu ejus erat, ostenderet illi semeEt quia non tantum invisibilis, verum etiam incom. tipsum. Hoc enim nobis summum præmium in remutabilis;sic apparet quibus voluerit, in qua voluerit surrectione promittitur, quod erimus æquales An. specie, ut apud eum integra maneat ejus invisibilis gelis Dei (Luc. XX, 36): ac per hoc si nec ipsi eum incommutabilisque natura. Desiderium autem vera. vident sicuti est, quomodo nos ita visuri sumus, citer piorum, quo videre Deum cupiunt, et inhianter cum eis æqualesin resurrectione facti fuerimus? Sed ardescunt, non,opinor, in eam speciem contuendam vide quid consequenter dicat noster Ambrosius : Deflagrat, qua ut vult apparet, quod ipse non est; sed nique, inquit, cum additur, a Unigenitus Filius ipse in ea m substantiam, qua ipse est quod est. Hujus narravit; » mentiun magis quam oculorum visio deenim desiderii sui flammam sanctus Moyses, fidelis claratur.Species enim videtur;virtus vero narratur: famulus ejus ostendit, ubi ait Deo, cum quo ut ami- illa oculis, hæc mente comprehenditur. Qui paulo cus facie ad faciem loquebatur : Si inveni gratiam ante dixerat visionem ab utrumque referendam, anle te, ostende mihi temetipsum (Exod. xxxIII, 13. nunc eam non menti,sed oculis dedit:non, utopinor, sec. LXX). Quid ergo ? ille non erat ipse ? Si non est negligenter sua verba respiciens; sed quia usitatius set ipse, non ei diceret, ostende mihi temetipsum ; in loquendo solemus oculis attribuere visionem, sed, Ostende mibi Deum : et tamen si ejus naturam sicut speciem corpori. Nam et hic mos loquendi cresubstantiamque conspiceret, multo minus diceret, brius usurpatur in rebus quæ locis continentur, vaostende mihi temetipsum. Ipse ergo erat in ea specie rianturque coloribus.Sed si nulla species esset mente qua apparere voluerat ; non autem ipse apparebat contuenda, non diceretur ille speciosus forma præ in natura propria, quam Moyses videre cupiebat filiis hominum (Psal.xliv, 3). Neque enim hoc secunEa quippe promittitur sanctis in alia vita. Unde quod dum carnem dictum est, et non secundum speciem responsum est Moysi verum est, quia nemo potest spiritualem. Dicitur ergo et species pertinens ad faciem Dei videre, et vivere ; id est, nemo potest mentis obtutum ; sed quia usitatius in corporibus eum in hac vita videre vivens sicuti est. Nam multi dicitur, vel in similitudinibus corporum, ideo dixit : viderunt; sed quod voluntas elegit, non quod na- Species videtur;virtus vero narralur:illa oculis,hæc lura formavit. Et illud quod Joannes ait, si recte mente comprehenditur. Proinde narrante Unigenito, intelligitur, Dilectissimi, nunc filii Dei sumus, et qui est in sinu Patris, narratione ineffabili,creatura nondum apparuit quod erimus. Scimus quia cum rationalis munda et sancta impletur visione Dei apparuerit, similes ei erimus ; quoniam videbimus ineftabili, quam tunc consequemur cum æquales eum sicuti est (1 Joan. 111, 2): non sicut eum homi- Angelis facti fuerimus. Quia sicut videntur ista visines viderunt, quando voluit, in specie qua voluit, bilia, corporis sensibus nota, Deum nemo vidit unnon in natura, qua in semetipso, etiam cum vide- quam : quoniam si aliquando eo modo visus est, non, retur, latuit; sed sicuti est, quod ab eo petebatur, sicut ista, natura videtur, sed voluntate visus est; cum ei diceretur, ostende mihi temetipsum, ab eo specie qua voluit apparens, latente natura atque qui cum illo facie ad faciem loquebatur. in se incommutabiliter permanente. Eo autem modo 21. Non quia Dei plenitudinem quisquam, non quo videtur sicuti est, nunc fortasse videtur a quisolum oculis corporis, sed vel ipsa mente aliquando busdam Angelis : a nobis autem tunc ita videbicomprehendit. tur, cum eis facti fuerimus æquales. CAPUT IX. Aliud est enim videre, aliud est to- CAPUT X. — 23. Deinde cum addidisset quia nec tum videndo comprehendere. Quandoquidem id Potestates coelorum, sicut Seraphim, nisi cum volunt videtur, quod præsens utcumque sentitur : totum et quemadmodum volunt videntur, ut hinc etiam autem comprehenditur videndo. quod ita videtur conjiceretur quanta sit invisibilitas Trinitatis, Taut nihil ejus lateat videntem, aut cujus fines cir- men, inquit, etsi potestas non est videndi, est gratia cumspici possunt : sicut te nihil latet præsentis vo. promerendi ut videre possimus. Et ideo qui habuit gratiam, meruit copiam: nos copiam non meremur, raliter fiat,cum in Dei conspectu sintomnia semper. quia Deum videndi gratiam non habemus. His ita- 26. Nunc enim quæritur quomodo videatur Deus; que verbis quia non sua docet, sed Evangelium ex. non ea specie qua et in isto sæculo quibusdam voluit ponit, non hoc voluit intelligi quod quidam eorum apparere, quando non solum cum Abraham aliisque videbunt Deum, quidam vero non videbunt, qui- justis, verum etiam cum Cain fratricida loculus est bus credentibus dedit potestatem filios Dei fieri ; (Gen. xvm, 1, et iv, 6-15) : sed quomodo videatur in cum ad eos omnes pertineat quod dictum est, Vide illo regno, ubi eum videbunt filii ejus sicuti est. Tunc bimus eum sicuti est : sed dicendo, nos copiam non quippe satiabitur in bonis desiderium eorum : quo meremur, quia Deum videndiyratiam non habemus, desiderio flagrabat Moyses, cui loqui ad Deum facie de hoc sæculo se loqui significavit, ubi quibusdam ad faciem non sufficiebat, et dicebat, Ostende mihi Deus, licet non in sua natura, sed in qua voluit temetipsum manifeste,ut videam te (Exod.xxxi,13); specie, dignatus est apparere, sicut Abrahæ, sicut tanquam diceret, quod in Psalmo ex eodem desiderio Isaiæ, aliisque similibus ; cæteris vero innumera canitur, Satiabor cum manifestabilur gloria tua bilibus, quamvis ad suum populum et hæreditatem (Psal. xvi, 15). Quo desiderio ardebat et Philippus, æternam pertinentibus, nulla vel tali specie se de- et sic satiari cupiebat, dicens: Ostende nobis Patrem, monstrat. In futuro autem sæculo, qui regnum ac- et sufficit nobis (Joan. xiv,8). De hac visione loquens cepturi sunt quod eis ab initio præparatum est, ejus etiam ipse amator et desiderator Ambrosius : omnes eum corde mundo videbunt; nec in illo re Non in loco,inquit,Deus videtur,sicut adilicem Mamgno nisi tales erunt. bre,sicutin monte Sina,sed mundo corde.Et sequitur, - CAPUT XI.-24.Attendeitaque quid adjungat,jam sciens quid desideret, et quid æstuet, et quid speret: de illo sæculo dicere incipiens: Et quid mirum,in- Nec corporalibus, inquit, oculis Deus quæritut,quiquit, si in præsenti sæculo, nisi quando vult, Domi- bus se ostendit Abrahæ, Isaac, Jacob, et aliis in hoc nus non videtur ? In ipsa quoque resurrectione non sæculo; nec circum scribitur visu, propter illud quod facile est Deum videre, nisi iis qui mundo sint cor- dictum est, Posterioramea videbis (Exod. XXX111, 23); de: et ideo « beati mundo corde; ipsi enim Deum vi. nec lactulenetur, sicut luctatus etiam est cum Jacob debunt. » Quantos beatos jam numeraverat, et tamen (Gen. XXXII, 24-30). ; nec auditur affatu, sicut non his videndi Deum non promiserat facultatem ! Si solum a tot sanctis, verum etiam a diabolo audiergo ii qui mundo sunt corde, Deum videbunt ; uti- tus est ; nec sentitur incessu, sicut aliquando cum que alii non videbunt. Neque enim indigni Deum vi- in paradiso deambularet ad vesperam (Id. 111, 8). debunt ; neque is qui Deum videre noluerit, potest 27. Vides quemadmodum vir sanctus enitatur Deum videre. Cernis quam circumspecte loquatur nostras mentes ab omnibus carnis sensibussevocare, jam de iis qui in futuro sæculo videbunt Deum : ut aptas faciat ad videndum Deum. Et tamen quid neque enim omnes, sed qui digni sunt. Resurgent agit talis extrinsecus plantator et rigator, nisi intrinenim et digniet indigni regnoillo ubi videbitur Deus: secus operetur qui dat incrementum Deus (1 Cor. 111, quoniam omnes qui in monumentis sunt, audient 7)? Quis enim sine adjutorio Spiritus Dei cogitare vocem ejus et procedent ; sed cum magna differen- valeat esse aliquid, magisque esse quam omnia quæ tia : nam qui bene fecerunt, in resurrectionem vi per corpus sentiuntur, quod nec in loco videatur, nec tæ ; qui vero male egerunt, in resurrectionem judi- quærendum sit oculis, nec audiatur affatu, nec tactu cië (Joan. V, 28, 29). Hic judicium pænam æter- teneatur, nec sentiatur incessu, et videatur tamen, nam significat : sicut etiam illud dictum est, Qui sed mundo corde? Neque enim de hac vita ille loquonon credit, jam judicatus est (Id. 111, 18). batur, cum hoc diceret ; quandoquidem ab hoc sæ25. Quod ergo ait sanctus Ambrosius, neque is qui culo, in quo Deus apparuit, non sicuti est, sed in Deum videre noluerit, potest Deum videre, quid aliud specie qua voluit, quibus voluit, satis discrevit sæ* intelligi voluit, nisi quia is qui mundando cordi cu. culi futuri vitam, discretione apertissima, ubi ait : ram tantæ rei dignam non vult impendere, non vult Et quid mirum si in præsenti sæculo, nisi quando Deum videre ? Vidc proinde quid adjungat: Nec in vult, Dominus non videtur ? In ipsa quoque resur. loco, inquit, Deus videtur, sed mundo corde. Quid rectione non facile est Deum videre, nisi üs qui corde evidentius, quid expressius dici potuit ? Ab hac igi. mundo sint: et ideo « beati mundo corde ; quoniam tur visione diabolus et angeli ejus, et omnes cum ipsi Deum videbunt. » Hinc jam de illo sæculo dieisimpii, sine ulla nebula dubitationis exclusi sunt; cere exorsus est, ubi Deum videbunt, non omnes quoniam mundo corde non sunt: ac per hoc quod qui resurgent, sed qui resurgent ad vitam æternam : scriptum est in libro Job, venisse Angelos in cons- non indigni, de quibus dictum est, Tollatur impius, pectum Dei, et venisse cum eis diabolum (Job. 1, ne videat claritatem Domini (Isai. xxvi, 10, sec. 6, et 11, 1), non ideo diabolus Deum vidisse creden LXX) ; sed digni, de qualibus dixit ipse Dominus' dus est. Ipsi enim dicti sunt venisse in conspectum cum præsens non videretur, Qui diligit me, manDei, non Deus in conspectum eorum. Veniunt autem data mea custodit ; et, Qui diligit me, diligetur a in coospectum nostrum quæ videmus, non a quibus Patre meo, et ego diligam eum, et ostendam meipvidemur. Venerunt ergo, sicut in multis codicibus sum illi (Joan. xiv, 21, 23) : néc ii quibus dicetur, legitur, ut assisterent coram Deo, non ut coram ipsis Ite in ignem æternum, qui præparatus est diabolo Deus. Nec estopus hocloco immorari, ut pro viribus et angelis ejus ; sed ii quibus dicetur, Venite, benenostris conemur ostendere quomodo et hoc tempo- dicli Patris mei ; percipite regnum quod vobis præ'. |