Obrázky na stránke
PDF
ePub

Vide lib. 2, cap. 58, Retractationum, tom. 1, col. 654, verbis, Interea (a) liber, usque ad verba, Fratrcs dilectissimi. M.

(a) Proxime ante recensitis libris de Anima et ejus origine, deque Adulterinis Conjugiis, qui libri ad annum 418 pertinent, significat jam Augustinus a se conscriptos per idem fere tempus fuisse subsequentes contra Adversarium Legis et Prophetarum libros. Hujus operis cum laude meminit Cassiodorus in lib. de Institutione divinarum Litterarum, cap. 1. Ca pita libri Adversarii singula, quæ refellenda hic fuerunt, recensentur ante finem libri 2, in cap. 10.

S. AURELII AUGUSTINI

HIPPONENSIS EPISCOPI

CONTRA ADVERSARIUM

LEGIS ET PROPHETARUM

Libri duo (a).

LIBER PRIMUS.

In quo veteris Testamenti loca calumniose reprehensa vindicantur.

CAPUT PRIMUM. 1. Libro, quem misistis, fratres dilectissimi, nescio cujus hæretici, invento, sicut scripsistis, in platea maritima, cum venalis codex ipse ferretur, et concurrentibus turbis periculosa curiositate et delectatione legeretur, ut quanto possem compendio responderem, prius quæsivi cujusnam esset erroris. Non enim soli Manichæi Legem Prophetasque condemnant; sed et Marcionistæ, et alii nonnulli quorum sectæ non ita innotuerunt populis christianis. Iste autem, cujus nomen in eodem libro non comperi, detestatur Deum mundi fabricatorem: cum Manichæi, quamvis librum Geneseos non accipiant, atque blasphement, Deam tamen honum fabricasse mundum, etsi ex aliena natura atque materia, confiteantur. Sed quanquam non mihi apparuerit, cujus sectæ sit iste blasphemus, defendenda est adversus ejus linguam Scriptura divina, quam maledicis disputationibus insectatur. Et quoniam quoquo modo christianum se videri cupit, unde et ex Evangelio et ex Apostolo ponit aliqua testimonia; etiam Scripturis ad Novum Testamentum pertinentibus refellendus est: ut ostendatur in reprehensione veterum inconsiderantius quam versutius insanire.

CAPUT II.2. Ac primum, quod pius poterat religioso, quærit iste impius ore sacrilego, quomodo accipiendum sit quod scriptum est, In principio fecit Deus cœlum et terram (Gen. 1, 1): quanquam non addiderit, terram, de qua post loquitur. Quærit ergo:

Quo principio? ejusne quo idem Deus esse cœpit, an es eo quo illum esse vacuum tæduit? Cui respondetur, quia nec Deus esse cœpit, nec cum vacationis suæ læduit, qui neque aliquando non fuit, nec cessando torpuit, nec operando laboravit : nec sine cœlo sedis indiguit, nec facto cœlo sedem tanquam finitis erroribus peregrinus invenit. Potens est enim beatissime manere in semetipso; templo autem suo quod sunt omnes sancti, et Angeli et homines', sic impertiri habitationem suam, ut illi ex ipso habeant tale bonum quo beati esse possint, non ex eis ille talem domum sine qua beatus esse non possit. Aut ergo sic intelligendum est quod scriptum est, In principio fecit Deus cœlum el terram, ut principium sit ex quo esse cœperunt; non enim Deo coæterna semper fuerunt, sed facta initium ex quo esse inciperent acceperunt: aut certe quia in principio sibi coæterno fecit Deus cœlum et terram, hoc est, in unigenito Filio. Ipse est enim Sapientia, de qua dicit Apostolus: Christum Dei Virtutem et Dei Sapientiam (I Cor. 1, 24). Et Deo qui fecit cœlum et terram, dicitur in Psalmo : Omnia in Sapientia fecisti (Psal. cm, 24). Aut si de Psalmo iste non vult accipere testimonium, Apostolum audiat de Christo loquentem: Quia in ipso condita sunt omnia, in cœlo et in terra, visibilia et invisibilia (Coloss. 1, 16).

3. Deus igitur nec cœpit esse, nec desinet: sed opera ejus quædam incipientia certo fine esse desistunt, sicut tempora et temporalia; quædam incipien

ADMONITIO PP. BENEDICTINORUM.

Opus istud contra Adversarium Legis et Prophetarum recognovimus ad Gallicanos Mss. undecim', Germanensem, Corbeiensem, Remigianum, Michaelinum, Fiscamnensem, Pratellensem, Cisterciensem, Casalensem, Sorbonicum, Col bertinum, Regium, et ad unum Vaticanum; ad editiones etiam Am. Er. et Lov. et ad variantes lectiones codicum Belgicorum apud Lov.

Comparavimus præterea eas omnes editiones initio Retr. et Confess., t. 1, memoratas. M. Sola fere editio Lov.: Omnes Angeli sancti, et hom

(a) Scripti circiter initium anni 420.

nes.

603

CONTRA ADVERS. LEG. ET PROPHET., S. AUGUSTINI LIBER PRIMUS.

tia permanebunt, sicut ipsa sanctorum hominum, quam percepturi sunt, vita æterna. Quod iste non vidit, qui putavit esse dicendum ac definiendum, nullum esse sine fine principium: nec ipsum potuit attendere numerum, cujus initium est ab uno, et finis in nullo. Nullus quippe numerus quamlibet magnus, vel dicitur, vel si dici jam non potest, cogitatur, cui non addi possit ut major sit. Et puto quod iste, quamlibet hæresim sub nomine Christi teneat contra Christum, vitam sibi promittit in Christo, utique beatam, cujus func poterit esse principium, cuin vitæ hujus misera finis fuerit. Respondeat itaque, beata illa vita, quam non negat habituram vel habere principium, utrum habitura, an non habitura sit finem? Si dixerit habituram, quomodo se audebit dicere christianum? Si dixerit non habituram, ubi est quod ausus est dicere, nullum esse sine fine principium?

:

CAPUT III. — 4. Quærit etiam : Si mundus isle bonum aliquid est, cur non olim ex initio ab co factum est, quod melius fuit? Quasi se ipso aliquid melius Deus fecerit mundum aut ideo non debuerit hoc bonum fieri, quia non est æquale facienti. Quod autem quærit, cur non istud olim ex initio factum sit; responsum habeat, Imo vero olim ex initio factum est: ex initio utique suo, non Dei, cui nullum est initium. Si autem hoc initium significari potuit, eo quod dictum est, In principio fecit Deus: quid est quod calumniatur velut interrogans, in quo principio fecerit; cum ipse rursus quærat, cur non olim ex initio factum sit? Proinde sua verba illi replicanda sunt. Nam sicut ipse propter id quod scriptum est, In principio fecit Deus cœlum et terram, argumentatur et dicit, In principio igitur quo? ejusne quo idem Deus esse cœpit, an ex eo quo illum esse vacuum tæduit? ita et nos ad id quod ait, Cur non istud olim ex initio factum est ab eo? respondeamus, et dicamus ei, Ex initio igitur quo? ejusne quo idem Deus esse cœpit, an ex eo quo illum esse vacuum tæduit? Hoc quippe illi displicet, quod non olim ex initio Deus fecerit cœlum, cum dicit, Cur non olim ex initio? Tanquam ex illo initio facere debuerit, ex quo est ipse qui fecit. Cur non hic timuit, ne dicendo, ex initio ex quo est ipse Deus, cum debuisse facere cœluin, diceretur ei: Habet ergo Deus initium, ac per hoc secundum sententiam tuam habebit et finem; tu enim dixisti, nullum esse initium sine fine? Porro si Deus caret initio, quomodo faceret aliquid ex initio ex quo ipse est1? Ac per hoc ex initio fecit ilo ex quo fecit, id est, ex quo cœpit esse quod fecit. Aut ergo deus ipsorum nibil boni unquam fecit: aut secundum istuni, quodcumque boni fecit, ex illo initio fecit ex quo ipse est; et habenti initium, metuendus est finis: aut sanctæ Scripturæ verbis debet acquiescere, et intelligere Deum, qui ex nullo cœpit esse principio, fecisse cœlum in principio, vel ex quo cœJum esse cœpit, vel in Filio; qui Judais interrogantibus, quis esset, principium se essc respondit (Joan. VIII, 25).

↑ Editi, ex quo wse non est. AL MSS carent bic negante [articula.

606

aliud vero

5. Nisi forte dicturus est, aliud initium, esse principium. Si ergo ita esset scriptum, In initio fecit Deus cœlum et terram; nihil contra boc iste moveretur, qui dixit, Cur non olim ex initio factum est ? quandoquidem legeret, In initio fecit Deus; non exislimans impium, si credatur Deus habere initium, sed non habere principium. Quod si ita est, emendetur hoc auctore Evangelium, ubi scriptum est: In principio erat Verbum. Cur enim non etiam hic iste dicat, In principio igitur quo? ejusne quo idem Verbum esse cœpit? Et quia Deus erat Verbum, potest etiam sic dicere, quemadmodum in hoc libro dixit: Ejusne quo idem Deus esse cœpit? Dicat hic, si placet, etiam illam definitivam suam, ubi audit, In principio erat Verbum: dicat etiam hic, si audet, Nullum est principium sine fine; ut ab ipsis etiam Manichæis, qui eum fortasse, quia inimicum Legi Prophetisque reperiunt, libentissime legunt, judicetur insanus. Quia vero displicet ei Deus qui fecit mundum, cur non displicet per quem factus est mundus? De Christo enim scriptum est. In hoc mundo erat, et mundus per eum factus est (Joan. 1, 1, 10).

[ocr errors]

CAPUT IV. - 6. Intelligat utique Deum facere bona posse, bonis autem a se factis egere non posse: unde nec faciendis eguit, qui factis non eget. Sed summe bonus fecit omnia, sibi quidem imparia, sed tamen bona. Bonum quippe etiam non summum, imo vero etiam infimum, nisi a summo bono esse non posset. Nimis autem de Dco male sentit, qui propterca bonum esse aliquid negat, quia æquale Deo non esse cognoscit. Ita enim non erit ille summum, sed infimum bonum, si quidquid eo minus est, jam non est bonum. Porro si in rebus quas condidit, ea quæ sunt prima bona valde sunt imparia Conditori, quia ille fecit, hæc facta sunt; profecto qui talibus non eguit ad augendam beatitudinem suam, multo minus inferioribus atque omnino infimis eguisse credendus est. Quæ tamen fecit tanquam bonorum omnium constitutor. Nam Dominus Jesus, per quem factus est mundus, non sola cœlestia, sed etiam terrestria, eorumque terrestrium quæ videntur exigua, Deum creasse et creare sic indicat, cum dicit: Si ergo fenum agri quod hodie est, el cras in clibanum mittitur, Deus sic vestit; quanto magis vos modicæ fidei ( Matth. vi, 30 )? Unus ergo atque idem Deus est institutor cœli et terræ, stellarum et herbarum, quidquid mensura, forma, ordine suo constat in cœlo et in terra, quidquid vivit in cœlo et in terra, quidquid sentit in cœlo et in terra, quidquid intelligit in cœlo et in terra. Que non solum illi a quo sunt condita, sed nec inter se esse oportebat æqualia ; et ideo sunt omnia '. Nam si essent æqualia, unum genus bonorum esset, non omnia. Nunc vero ideo sunt omnia bona, quia sunt aliis alia meliora, et bonitas inferiorum addit * laudibus meliorum : et in rerum bonarum inæqualitate ipsa

Sic Mss. Editt vero, intelligat itaque.

In Mss.: Nam Dominus Deus, per quem.
Editio Lov. bic addit, bona. Superfluo.
• Sic potiores Mss. At Lov., additur

generis, imo atque terreno exortu occasuque sit pulchrum?

est jucunda gradatio, ubi minorum comparatio ampliorum est commendatio.

CAPUT V. - 7. Ea vero quæ dicuntur mala, aut vitia sunt rerum bonarum, quæ omnino extra res bo nas per se ipsa alicubi esse non possunt; aut supplicia peccatorum, quæ de justitiæ pulchritudine veniunt. Sed ipsa quoque vitia testimonium perhibent bonitati naturarum. Quod enim malum est per vitium, profecto bonum est per naturam. Vitium quippe contra naturam est, quia naturæ nocet: nec noceret, nisi bonum ejus minueret. Non est ergo malum nisi privatio boni. Ac per hoc nusquam est nisi in re aliqua bona et si non summe bona, quoniam summe bona incorruptibilis et immutabilis perseverat, ut Deus est; non tamen nisi in bona, quoniam non nocet nisi minuendo quod bonum est. Ac per hoc bona sine malis esse possunt, sicut ipse Deus, et quæque supe riora cœlestia: mala vero sine bonis esse non possunt. Si enim nilil nocent, mala non sunt: si autem nocent, bonum minuunt : et si amplius nocent, habent adhuc bonum quod minuant : et si totem consumunt, nihil naturæ remanebit cui noceatur; ac per hoc nec malum erit a quo noceatur, quando natura defuerit, cujus bonum nocendo minuatur.

2

CAPUT VI. 8. Utrum autem aliqua natura, hoc est, substantia prorsus ad nihilum redigatur, disputatio subtilissima est. Sed fides veracissima Deo cantat: Mutabis ea, et mutabuntur ; tu autem idem ipse es (Psal. c1, 27, 28). Nec fecit igitur, nec regit mutabilia bona, nisi immutabile bonum, quod est Deus. Porro bona mutabilia propterea bona sunt, quoniam a summo bono facta sunt ; propterea mutabilia, quia non de ipso, sed de nihilo facta sunt. Quamobrem et ipsa mortalia, quamvis ex aliqua parte pœnalia sint eis quibus sola immortalitas potest perfectæ beatitudinis implere mensuram; habent tamen proprium decoris locum in pulchritudine temporum : sed major quam bumanus est sensus, quo talis pulchritudo sentitur. Fides tamen illa quæ Deo suo dicit, Omnia in mensura, et numero, et pondere constituisti ( Sap. xi, 21), quamvis amore vivendi conditionem mortis exhorreat, Creatorem tamen omnium bonorum etiam de bonis mortalibus laudat. Nam iste ipse qui reprehendit, nec Deum esse credit, cujus terrena opera videt esse mortalia, eumdem sermonem suum, qui usque adeo illi placuit, ut cum litteris memoriæque mandaret, nisi vocibus ad sua quæque verba pertinentibus, et incipientibus tamen et deficientibus, implere non posset: ita pulchritudinem disputationis, qua vult persuadere, quidquid oritur et moritur bonum esse non posse, nisi orientibus et morientibus syllabis non potuit explicare. Quid ergo mirum si in tam magna universitate naturæ est aliquod infirmum bonum in ordinibus temporum, quod non permansione rerum, sicut nonnulla sublimia spiritualia, sed pro decore sui

1 Apud Lov., extra res omnes bonas. Abest, omnes, ab editis aliis et Mss.

• Editi, veracissime. At Mss., veracissima.

• Editi, scd majorem. Melius vero Mss., scd major.

9. Quæ cum ita sint, non calumnietur dicenti Scri. pturæ, Vidit Deus lucem quia bona est (Gen. 1, 4). Non solum enim lucem quam vocavit diem, et firmamentum quod vocavit cœlum, et solem et lunam et cætera sidera; verum etiam ligna et herbas, et in aquis ac terris quæcumque mortalia, et creavit Deus summe bonus, et vidit quia bona sunt in genere atque ordine suo. Nec timuit qui Spiritu Dei revelante scripsit hung librum, futuros impios reprehensores, vauiloquos, et mentis seductores, primitus sux, deinde aliorum, quos delectat blasphema loquacitas: quia et ipsos in quantum homines sunt, in quantum corpore atque anima rationali constant, in quantum membra corporis eorum suis distinguuntur officiis, et concordissima differentia in unitatem suæ pacis mirabili ordinatione consentiunt, in quantum anima eis naturali excellentia præstat atque imperat, in quantum sensus carnis quinque partitos implet ac vegetat, dissimili potentia, sociali convenientia, in quantum etiam mente atque ratione, quod bestialis anima non valet, potest sapere atque intelligere 1, vidit Deus quia boni sunt; et ideo creavit. Non enim tantum creatos postea vidit; sed et creandos ante prævidit: et quod perversa voluntate et cæco errore maligni sunt, non ideo vidit quod non essent creandi; prævidit enim ubi sint ordinandi : et sic eos ex eadem massa primæ prævaricationis merito damnata fecit vasa iræ, si usque in finem in hac malignitate perdurant, ut prosint vasis misericordiæ (Rom. ix, 22, 23), quo per eorum acumina vanitatis diligentius arcana veritatis inquirant. Magna quippe opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus (Psal. cx, 2). Quid autem mirum est quia displicet humanæ stultitiæ, quod opera sua placent divinæ sapientiae? Quid est cuim aliud, Vidit lucem quia bona est, nisi quia placuit ei *?

CAPUT VII. 10. Sed iste vaniloquus blasphemator, qui scripsit librum sacrilegis conviciis plenure (in quo utinam opus ejus displiceret ei, et non putaret quia bonum est, sed videret quia malum est ), videte quid dixerit : Adeo antca nescivit, inquit, lux quid esset, ut modo eam primum videns optimam judicaret. Ergo et Dominus Jesus quando auditis verbis Centurionis miratus est, et dixit discipulis suis, Amen dico vobis, non inveni tantam fidem in Israel ( Matth. või, 10), nescivit antea fides illa quid esset, ut tune cam primum videns optimam judicaret. An vero alius cam in corde Centurionis operabatur, quam ipse qui mirabatur? Et profecto amplius est unde possint biasphemare insipientes et infideles, quod miratus est Je sus quantamcumque hominis fidem, quam quod vidit Deus lucem quia bona est. Potest enim quisque etiam solita videre quia bona sunt, hoc est, sibi ea placita comprobare quisquis autem miratur, profecto secundum consuetudinem qua homines loquuntur, in.

3

[blocks in formation]

609

L'BER PRIMUS.

opinatum atque improvisum sibi esse significat quod miratur. Sed Jesus qui omnia præsciebat, quod mirandum aliis commendabat, mirando laudabat. Quid autem Deus vidit a se factum, quod non in luce, quod ipse est, prius vidit esse faciendum? Et quid tain necessario sancta Scriptura toties repeteret, quam quod vidit Deus bona esse quæ fecit; ut hinc informaretur pietas fidelium, non pro humano sensu, qui sæpe etiam bonis rebus offenditur, quarum causas atque ordinem nescit, de creatura visibili atque invisibili judicare, sed laudanti Deo credere et discere? Tanto enim quisque facilius aliquid proficiendo cognoscit, quanto religiosius, antequam cognosceret, Deo credidit. Vidit ergo Deus lucem quam fecit, quia bona est, quoniam quod faciendum placebat ut fieret, factum placuit ut maneret, quantum cuique rei existendi sive manendi a tanto fabricatore fuerat constituenda mensura. Sed aliud est lux quod est Deus, aliud lux quam fecit Deus. Incomparabiliter auten melior lux ipse qui fecit, nallo modo indigens ca luce quam fecit. Et unde iste caolim est quam lumniatur, cur non ista bona tam olim, ipse, fecerit Deus ; hinc potius intelligendum est, quod non ea fecerit eorum indigus, sine quibus esse in sua perfecta beatitudine potuit sine initio sempiternus. Ideo quippe istorum faciendorum causa sola Dei bonitas fuit, quia necessitas ejus ulla non fuit. Quidquid itaque iste conviciatur Deo, quod velut tunc primum lucem viderit qui fuisset lucis ignarus, quam sit insulsum et vanum videret, si lucis ipse intus aliquid haberet.

[ocr errors]

CAPUT VIII.-11. Quin etiam stultitiæ scribentis assignat, quod tenebras dixerit sine initio semper fuisse, lucem vero initium sumpsisse de tenebris : quasi legerit in eo libro, cui calumniatur, tenebras sempiternas; cum scriptum sit, In principio fecit Deus cœlum et terram: terra autem erat invisibilis el incomposita, et tencbræ erant super abyssum. Ex illo ergo tenebre esse cœperunt, ex quo confusa moles cœli esse cœpit ac terræ, antequam facta esset lux, qua illuminaretur quod sine luce fuerat tenebrosum. Quid autem inconveniens, si mundan materiæ fuerant tenebrosa primordia, ut accedente luce melius quod factum est redderetur; et tanquam proficientis hominis, quod postea futurum erat, hoc modo significaretur affectio? Quanquam qui munere Dei potuerit perspicacius ista rimari, inveniet fortasse in creatura, quæ ita facta narratur sine intervallis temporalium morarum, distinctum mirabiliter ordinem rerum. Neque enim materies omuino nihil est, de qua in libro Sapientiæ legitur, Qui fecisti mundum de materia informi (Sap. x1, 18). Non ergo quia informis dicta est, omnino nihil est: nec Deo fuit vel ipsa coæterna, tanquam a nullo facta: nec alius cam fecit, ut haberet Deus de qua faceret mundum. Absit enim ut dicatur omnipotens non potuisse facere, nisi unde faceret,

Sic meliores Mss. Editi vero, crèdere et cedere.

In B., indigeret. Restituimus, indigens, ex auctoritate editionum Er. Lugd. Ven. Lov.

M.

* Lov., ipse qui fecerit Deus. Abest, qui, a nostris Mss. et ab Am. Er.

inveniret. Ergo et ipsam Deus fecit. Nec mala est putanda, quia informis: sed bona est intelligenda, quia formabilis, id est, formationis capax. Quoniam si boni aliquid est forma, nonnihil est boni esse capacem boni. Sicut vox confusa est clamor sine verbis, voxX vero articulata fit cum formatur in verba : est ergo illa formabilis, ista formata; illa quæ formam capit, ista quæ habet: : nam quid borùm unde fiat, in promptu est. Neque enim quisquam dixerit de verbis fieri sonum vocis: sed potius de voce fieri verba sonantia quis non intelligat?

[ocr errors]

CAPUT IX. - 12. Nec putandus est Deus infor mem prius fecisse materiam, et intervallo aliquo interposito temporis formasse quod informe prius fecerat`: sed sicut a loquente fiunt verba sonantia, ubi non prius vox informnis post accipit formam, sed formata profertur; ita intelligendus est Deus de materie quidem informi fecisse mundum, sed simul cam concreasse cum mundo. Non tamen inutiliter prius narratur unde aliquid fit, et postea quod inde fit; quia etsi potest utrumque simul fieri, non simul potest utrumque narrari. CAPUT X. 15. Sive ergo prius nomine cœli et terræ, vel terræ invisibilis et incompositæ atque abysși tenebrosa, materics ipsa informis significata est rerum notarum appellationibus; quia ipsa prorsus ignola est humanis sensibus, et vix utcumque intelligitur, cum res in deterius commutantur; tanqħam ei propinquet quidque deformius, nec perveniat tamen ad illam informitatem quantulacumque vel visibilis remanens vel intelligibilis species: sive per cœlum et terram generaliter prius insinuata sit spiritualis corporalisque natura; sive aliquid aliud, quod hic salva fidei regula intelligi potest: Deum tamen verum et summum et bonum fecisse cuncta que cernimus, et quæ meliora non cernimus, quamvis modus quo ca fecerit comprehendi humana mente non pos sit, dubitare fas non est. Sed cum istis indoctis bla sphematoribus Litterarum sacrarum non ea rationum subtilitate agendum est, qua ista quærenda sunt et inter pacificos Dei filios disputanda.

CAPUT XI. 14. Sed si putat iste adversus li. bros Legis et Prophetarum se nosse, quod dicit se scire, summum Deum incomparabilem splendorem incomprehensibilis esse lucis : primo audire ab co vellem, cujus lucis existimet esse splendorem summum Deum; utrum et ipsa lux Deus sit, et utrum Patrem intelligat lucem, ejusque splendorem unigenitum Filium, quem tamen confessus est sumiuum Deum. Quod si ita sentit, approbo et laudo. Sed quod eum quem credit esse lumen de lumine, vel incomparabilem splendorem incomprehensibilis lucis, non, credit esse opificem mundi, improbo et culpo : cùm ibi legat, Mundus per cum factus est; ubi legit, Erat lumen verum quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum

Am. Er. et Mss. omittunt, quâa.

⚫ Hinc removimus glossema, quod a Mss. abest; t vero in excusis ita insertum erat, sed potius de vore fieri sonum verbi : vel potius de voce fieri verba sohan tia, etc.

(Jom, 1, 10, 9). Improbo etiam, si nescit; magisque Improbo atque detestor, si scit, et insidiatur ut decipiat nescientes in veteribus prius divinis Litteris scriptum, Accedite ad eum, et illuminamini (Psal. xxxiii, 6); et, Præceptum Domini lucidum, illuminans oculos (Psal. xvIII, 9); et, Illumina oculos meos, ne unquam obdormiam in mortem (Psal. xii, 4). Neque enim hoc orabat homo utique mortalis, ne unquam corpore moreretur, aut corporalibus oculis somnus ne veniret optabat: sed eos utique oculos sibi illaminari petebat, de quibus Apostolus dicit, Illuminatos oculos cordis vestri (Ephes. 1, 18).

15. Porro, si huic displicet lucem initium sumĮsisse de tenebris, etiam hoc enim verbis garrulæ vanitatis exagitat; eidem apostolo hoc dicat, qui scribens ad fideles ait: Fuistis aliquando tenebræ, nunc autem lux in Domino ( Id. v, 8). Quis enim boc fecit, nisi ille, qui, cum tenebræ essent super abyssum, dixit: Fiat lux; et facta est lux (Gen. 1, 5)? Quod apertius alio loco idem apostolus expressit, dicens: Deus qui dixit de tenebris lumen clarescere, claruit in cordibus nostris (II Cor. iv, 6). Si autem hoc putat Scripturis deesse propheticis, quod Filius sit lumen de lumine, vel splendor lucis ', legat quod in eisdem Litteris legitur de Sapientia, Candor est enim lucis æternæ (Sap. vi, 26): aut illud in prophetico Psalmo, Cantate Domino canticum novum; cantate Domino, omnis terra: cantate Domino et benedicite nomen ejus, bene nuntiate diem ex die salutare ejus (Psal. xcv, 1, 2). Quis est enim dies ex die, nisi Filius lumen de luinine? Salutare autem Dei esse Christum legat in Evangelio, dicente Simeone sene, quando illum cognovit in manibus matris, carne minimum, spiritu maximum, acceptoque in manus suas ait: Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace; quoniam viderunt oculi mei salutare tuum (Luc. 11, 29 et 30).

CAPUT XII. 16. Hic si responderit, aliam esse lucem de qua dictum est, Fuistis aliquando tenebræ, nunc autem lux in Domino; quia spiritualis lux mentis est ista, non carnis : aliam vero illam de qua scriplum est, Dixit Deus, Fiat lux ; et facta est lux; quæ ad oculos pertinet corporales: primo confitebitur a luce summa, quod est ipse Deus, fieri potuisse qualemcumque infimam lucem, bonam tamen. Deinde, unde scit etiam qualis et quanta sit? postremo, utrum spiritualis, an corporalis? Nisi forte fideles homines, qui quamdiu sunt in corpore, peregrinantur a Domino (11 Cor. v, 6), possunt jam merito ipsius fidei lux vocari, et Angeli non possunt, qui semper vident faciem Patris (Matth. xvi, 10)? Unde ergo scit utrum talis lux primitus facta sit? Unde scit quomodo in illa luce vespere et mane possit intelligi? Quomodo denique senario numero præsentata fuerit operibus Dei, et in ca septima requieverit Deus, unde ad istos dies nobis notissimos, qui solis circuitu revolvuntur, septenarii ipsius numeri quædam forma translata est? Sed et si Jux facta est corporalis, unde novit quomodo esse poPost, vel splendor lucis, additum apud Lov., æternæ : sed superfluo.

tuerit ante solem et ante firmamentum, quod co-lum postea minerpatum est, remota ab aspectibus terrenorum in superioribus partibus mundi, ut solus Dens inter illam tenebrasque divideret? Nam inter istas tenebras quæ nobis faciunt notissimam noctem, et lucem quæ nobis facit notissimum diem, luminaria nobis visibilia, ut dividerent, imperavit. Quis autem ferat, quamvis non sit indignandum potius quam ridendum, indicare istum nobis quod diem horæ designent, horas autem sol discernat atque disterminet, et velle ut credamus quod Moyses ista ne cierit, et ideo diem antequam sol fieret nominaverit? Sed conveniant homines ad librum istins audiendum, et proponatur eis quid sit credibilius, utrum istum nescire quamdam lucem et quemdam diem, quem sciebat Moyses; an Moysen nescisse istam lucem ac diem, quem non solum iste, verum etiam qui verba ejus non intelligunt, sciunt.

CAPUT XIII. — 17. Quid, quod etiam de aquarum congregatione ingerit nescio quis imperitissimus quæ stionem ? imo vero non quæstionem, sed reprehensionem, tanquam non recte dictum sit, Congregentur aquæ in congregationem unam, el appareal arida (Gen. 1,9); eo quod aquis omnia tenebantur : ignorans quemadmodum aqua in aerios vapores tenuata rarescat, et nebulosa caligine multum occupet spatii, exiguum vero si congregata densetur 1, nec jam levis volitet, sed gravis fluitet. Quid ergo mirum, si rara terram texerat, spissata nudavit ? Quid, si etiam divino nutu in magnos sinus terræ subsedit, atque ita quidquid naturæ humide per totum ejus jacebat, in partes concavas confluens, recessit a cæteris, et quod operiebat aperuit', congregata in humiliora succumbentia qua mare interflueret et circumflueret, atque altiora deserens qua orbis emineret ? Omitto quod potest hic intelligi significatum esse, quod informis illa materies aquæ vel abyssi vocabulo insinuata sit, et species acceperit duorum istorum gravium elcmentorum, hu

oris et humi*: et ideo dictum esse, Congregetur aqua, quoniam labilis et mobilis ei species data est; Appareat autem arida, quia immobilis fixa est3. Nam illud quod magis Propheta libri hujus auctor intendit, ut ejus narratio rerum factarum essel etiam præfigaratio futurarum, non est contentiosis et infidelibus sensibus ingerendum. Cum ergo tot exitus pie quærentibus pateant, ne temere tanta reprehendatur auctoritas; unde iste, nisi diabolico instinctu, in eis rebus eligit calumniari, quas non est idoneus perscrutari?

CAPUT XIV. —18. Quod vero in hominis conditorem Deum cæcus et ingratus invehitur, et audet dicere ei qui se finxit, Quare sic me fecisti? cum omnino quomodo sit factus ignoret, multum præcipitis mentis audacia est. Sed vasa iræ permittuntur ista garrire, ut tanquam de negligentiæ somno excitentur

1 In Mss., denseatur.

Sic potiores Mss. At editi, terra. ? Plures Mss., apparuit.

In probæ notæ Mss., humoris et humidi.

Editi, immobilis et fixa est. Particulam, et, auctoritate manuscriptorum expunximus.

« PredošláPokračovať »