cam; tum etiam ex titulo subjectionis et fidelitatis, quam ex ipsa lege naturæ ratione illius subjectionis suo principi debent; ideoque hanc obligationem promissione et juramento firmare et augere, honestum et sanctum est. Oportet autem ut verba illa: Que ad notitiam vel auditum meum pervenerint, sano modo intelligantur de notitia mere humana, et quæ per sacramentalem confessionem comparata non sit; nam confessionis sigillum in nullo casu revelare licet, ut mox dicam. Et quidem si verba hujus promissionis simpliciter (ut dixi) acciperentur, de se illam declarationem et limitationem includunt, quia (inter Christianos, et Catholicos præsertim) illa verba juxta communem eorum sensum, generaliter seu indefinite prolata, non alium sensum referunt, nec majorem obligationem inducunt.

8. Si proditio in sensu improprio sumatur, revelanda non est. Nec talis revelatio licile promitti juramento potest. Quamvis autem hoc verum sit, ex vi verborum loquendo, et non consideratis peculiaribus circumstantiis, nihilominus, his omnibus pensatis, duplex fraus vel deceptio in illis verbis cavenda est. Una est, quia nomine proditionis rex non intelligit tantum illam quæ vere et in re ipsa proditio est, sed etiam omnem illam quæ suo judicio, et juxta præcedentium clausularum errores, proditio existimatur. Itaque etiam si rex sit per Pontificem legitime depositus, et subditi sint a vinculo juramenti et obedientiæ regi debitæ per eumdem Pontificem legitime liberati et absoluti, omnem regnivel reipublicæ, aut subditorum conspirationem ad depellendum regem, seque ab ejus tyrannide (si forte eam exercet) liberandum, vocabit rex proditionem et proditoriam conspirationem, cum tamen revera talis non sit, sed justa defensio, vel justum bellum aut supplicium, ut in capite sequenti ostendam. Intelligendo ergo proditionem in hoc sensu, injusta est talis promissionis exactio, et turpe esset ac sacrilegum illam jurare, tum quia illa, ut dixi, non est proditio, nam in eo casu potius est servanda fides reipublicæ, seu communitati subditorum vi oppressorum, quam tyranno qui illos injuste premit, cum vere jam non sit rex ; tum etiam quia tunc obligat naturale secretum, sub quo notitia talis conspirationis habetur, quia est de re justa, et necessaria ad commune bonum communitatis, quæ juste se defendit, ideoque promissio illi secreto contraria neque obligat, neque potest esse honesta, ac proinde

XXIV.

neque sancte jurari potest. Quocirca illa verba per se spectata, et solitarie, ut sic dicam, sumpta, possent suspicione carere; nihilominus, ut conjuncta præcedentibus, cavenda sunt, quia hic posterior sensus videtur maxime a rege intentus.

9. Alia fraus esse potest, quia promissio videtur fieri, etiam si per confessionem sacramentalem comparata sit: hanc enim fuisse mentem regis, et eorum qui formam illam juramenti ediderunt, inde colligi potest, quod apud illos nulla est sacramentalis confessio, et sigillum confessionis pro nihilo ducunt, nullumque discrimen inter illam notitiam et quamcumque aliam constituunt. Neque de hac regis mente multum dubitabit, qui ea, quæ de sigillo confessionis in sua Præfat., pag. 147, scripsit, attente consideraverit. Ibi enim licet fateatur scholasticos Doctores, ex quo in Ecclesia esse cœperunt, omnes asseruisse, quidquid confessario sub confessionis velo retegitur, quantumcumque noxia et periculosa res sit, teneri eum confitentis nomen celare, nihilominus doctrinam ita proponit, ut illam potius irridere videatur. Ait enim, ex quo isti scholastici Doctores in Ecclesia esse cœperunt, cœpisse eliam antiquæ Theologiæ fundamenta novis e philosophia petitis labefactari; significans sententiam illam de sigillo confessionis ad hunc Theologiæ lapsum seu defectum pertinuisse. Sed non ignorat orbis christianus, hujus temporis novatores Theologiam scholasticam odio habere, vel quia illam ignorant, vel quia eorum errores accuratius detegit et impugnat. Verumtamen fundamenta illius doctrinæ et sententiæ de sigillo confessionis antiquiora esse Doctoribus scholasticis, semperque eadem in Ecclesia fuisse et nunc esse, alibi a nobis ex professo probatum est, neque nunc potest obiter pro dignitate tractari, neque est necessarium, cum rex in citato loco de doctrina illa quoad hanc partem contendere noluerit.

10. Crimen Garneto impositum. - Addit vero neminem antiquorum scholasticorum inficiari, si quid confessario patefactum fuerit, cujus occultatio magnum nocumentum possit reipublicæ creare, quoties id acciderit, confessarium posse et debere, quamvis hominem celet, rem indicare, ut periculo occurrat. Quam doctrinam tam certam esse opinatur, ut dicat, contrariam, quam Jesuitis tribuit, novum et periculosum dogma continere, ita ut neque rex, neque respublica possit esse secura ubi doctrina illa assertores invenerit. Hanc ve

43

ro doctrinam cam ob causam ibi proponit et exaggerat, ut Henricum Garnetum tanquam conscium proditionis non revelatæ accuset, illiusque participem, non admissa excusatione secreti confessionis, efficiat. Quamvis hac criminatione non contentus addat postea et ostendere conetur, Garnetum non in confessione, sed extra sacramentum, conspirationis illius notitiam habuisse. Sed quod ad factum Garneti spectat, nihil ex certa scientia dicere possum, quia nec præsens adfui, nec certam illius rei historiam legere potui. Scio tamen Garnetum, quem per annos plures familiariter cognovi, magnis animi dotibus a Deo ornatum fuisse; nam, præter ingenii præstantiam, et egregiam eruditionem, magnum animi candorem, et morum integritatem, ac probitatem in illo semper observavi, quam usque ad mortem custodisse, certis indiciis ac testimoniis semper intellexi. Quamobrem, in servando proditionis secreto, sive antequam comprehenderetur, sive in confessione judiciali præstanda, magnam prudentiam, fidelitatem ac veritatem servasse non dubito. Ideoque cum Cardinalis Bellarminus affirmet, testes multos, et unum imprimis gravem, et omni exceptione majorem, sancte affirmasse, in ipso mortis articulo ex ore Garneti audivisse, se illius proditionis conscium non fuisse, nisi in confessione sacramentali, utrisque fidem adhibendam censeo, scilicet, et Garneto neganti se aliam notitiam habuisse, et testibus affirmantibus Garnetum id negasse. Neque indigne ferat rex, si fidelium et Catholicorum testimonium, hæreticorum, qui ipsi regi imposuerunt, testimoniis præferamus.

11. Res, in confessione audita, ob rationabilem causam, celata persona, manifestari potest. Prima limitatio hujus doctrinæ. Quod vero ad jus pertinet, seu ad doctrinam asserentem, rem in confessione auditam posse ad ingens detrimentum vitandum, non revelata persona, indicari, dicimus illam quidem absolute veram esse, et a Jesuitis nunquam negatam fuisse; nam Bellarminus, in sua Apologia, illam ingenue admittit, c. 13; et ego, in tom. 4, de Pœnit., disp. 33, secretum confessionis et præceptum ejus ex professo declarans, in sect. 3, n. 8, exposui, secretum illud intelligendum esse cum relatione ad personam peccatoris, et ideo propter utilitatem posse confessorem loqui de re ipsa, tacendo personam, quod in sect. 7 iterum confirmavi et declaravi. Neque rex poterit auctorem Societatis ostendere, qui contrariam

doctrinam docuerit. Adhibent tamen declarationes necessarias, ne quis doctrina illa abutatur. Unam in defensionem Garneti, et regi respondendo, acute sane, ac prudenter adhibuit Bellarminus noster, dicens, licere quidem de proditione in confessione cognita generalibus verbis principem admonere, ut periculum caveat, sed tamen intelligendum id esse de principé imprimis catholico, qui religionem confessionis sacramentalis credat, et in debita reverentia habeat; ac deinde de principe pio ac christiano, de quo præsumi non possit, aliquid ultra fas interrogaturum. Alioqui neque sacerdos tenetur in tanto periculo et discrimine se constituere, nec debet, aut licite potest secretum confessionis illi revelare, quem seit et confessionem pro nihilo habere, et omnibus viribus conaturum de persona proditoris interrogare et inquirere.

12. Secunda limitatio.-Atque huc spectat alia declaratio generalis, doctrinam illam intelligendam esse, tunc licere de re ipsa in confessione cognita loqui, quando nec directe neque indirecte revelatur persona. Unde, quia in moralibus periculum eventui æquiparatur (nam qui amat periculum, peribit in illo), ideo qui de re ipsa ita loquitur, ut morali periculo exponat personam confitentis, utique occasionem moralem præbendo, seu parando viam ut in notitiam ejus perveniatur, contra sigillum agit, nam indirecte saltem revelat personam, et ideo id nulla ratione licet. Neque doctrina hæc sic intellecta est contra regum aut regnorum securitatem. Nam potius hæc tanta illius secreti religio et observantia necessaria est, ut per confessionis viam, et per consilia et monita confessarii remedium aliquod hujusmodi proditionibus et iniquitatibus adhiberi posset, quod alias plane cessaret; nam si pœnitentes de incolumitate sua per illud secretum securi non fierent, nullus esset qui similia facta in confessione revelare anderet. Atque ita potius illi, qui vel confessionem irrident, vel ejus secretum labefactant, regum et regnorum securitati parum consulunt.

13. Tandem (nt ad punctum nostrum, a quo digressi sumus, revertamur) cum in formula juramenti rex Angliæ promissionem a subditis exigit, revelandi omnes proditiones quæ ad eorum notitiam pervenerint, merito timere possunt, imo et credere Catholici, sine ulla distinctione id postulari, sive notitia illa sit per confessionem, et sive revelatio proditionis fiat simul cum revelatione proditoris,

sive cum morali ejus periculo, sive quocumque alio modo. In quo sensu etiam illa forma excedit obedientiam civilem, et aliquid contra Catholicam religionem involvit. Ideoque etiam ex hac parte juramentum illud est valde suspectum, ac propterea merito possunt Catholici, et prudentes viri majorem illius declarationem exigere, quamvis propter alias causas simpliciter illud recusare teneantur.

CAPUT IV.

UTRUM IN TERTIA PARTE JURAMENTI ALIQUID

DOCTRINAM CATHOLICAM CONTINEATUR.

1. Duplex tyrannorum genus. Post præcedentia juramenta additur tertium in hæc verba: Præterea juro, quod ex corde abhorreo el abjuro tanquam impiam et hæreticam hanc doctrinam et propositionem : Quod principes per Papam excommunicati vel deprivati possint per suos subditos, vel alios quoscumque deponi et occidi. In his verbis tria expendere necessarium est: primum, doctrinam ipsam; secundum, quo jure hoc juramentum a subditis exigatur; tertium, quantum hæc verba illis repugnent, quibus rex promittit ostendere, nihil in hoc juramento præter obedientiam civilem contineri. Circa primum, quoniam rex, de sua securitate sollicitus, sæpe inculcat vulgarem illam quæstionem, an liceat privatæ personæ vel subditis regem tyrannum interficere, et ab illius vera resolutione hujus et aliarum partium intelligentia multum pendet, pauca de illa præmittere necessarium duxi. Duplex ergo a Theologis tyrannus distinguitur: unus est, qui non justo titulo, sed vi et injuste regnum occupavit, qui revera non est rex nec dominus, sed locum illius occupat, et umbram ejus gerit; alter est, qui licet verus dominus sit, et justo titulo regnum possideat, tyrannice regnat quoad usum, et gubernationem, quia, videlicet, aut omnia in proprium commodum, communi contempto, convertit, vel subditos injuste affligit, spoliando, occidendo, pervertendo, vel alia similia publice et frequenter injuste perpetrando. Talis fuit, verbi gratia, Nero, quem inter tyrannos, quos Deus interdum dominari permittit, numerat Augustinus, lib. 5 de Civit., c. 19, sic legens illud Proverbiorum 8: Per me reges regnant, et tyranni per me tenent terram. Et inter Christianos maxime est in hoc ordine

tionibus id confirmat. Idem tradit Cajetan. 2. 2, quæst. 64, art. 3, ubi alii moderni; et Soto, lib. 5 de Justit., q. 1, art. 3; Molin., tom. 4 de Justit., tract. 3, disp. 6; Azor, tom. 1, lib. 8, c. 12, q. 17, et c. 26, q. 7, et tom. 3, lib. 2, c. 2, q. 1, et c. 7, q. 30; Card. Toletus, in Summæ lib. 5, c. 6. Et Summista communiter, verb. Tyrannus. Consentiunt in hac veritate asserenda jurisperiti, Bartol., Alex., Socin., Card. Præposit., et alii, quos refert et sequitur Gigas, tract. de Crim. læse Majest., quæstione 65, per totam. Idem tradit Lucas de Penna, in 1. 1, C. Ne armorum usus, lib. 11, et Conrad. Brun., tract. de Seditiosis, lib. 5, c. 2, n. 9 et 10; et Thomas Actius, opusc. de Ludo scaccor., q. 2, num. 50; late et bene, pluresque referens Restaurus Castaldus, tract. de Imperat., q. 82, per totam; et Parisius de Puteo, tract. de Sindicat., § An liceat occidere regem, qui hoc intendit, licet confuse loquatur, ut infra dicam. Covarr., in epitom. 4 Decretal., p. 2, c. 3, § 4, num. 6. Estque hæc veritas conformis præceptis Petri, 1 Epist., cap. 2: Subditi estote omni creaturæ propter Deum, sive regi, etc. Et infra: Servi estote dominis, non tantum bonis, sed etiam dyscolis. 3. Opposita doctrina ut hæretica damnatur.

Error Wicleph et Joan. Hus. - Magis vero in specie definita est, et contraria, ut hæretica, damnata in Concilio Constantiens., sess. 15, ubi (ut lib. 5 retuli) damnatur articulus hic: Tyrannus potest et debet licite et meritorie occidi per quemcumque vasallum suum et subditum, etiam per clanculares insidias, et subtiles blanditias, vel adulationes, non obstante quocumque præstito juramento, seu confederatione facta cum eo, non spectata sententia vel mandato judicis cujuscumque. Declaratque Concilium esse hæreticos, et ut tales puniendos, qui hunc articulum pertinaciter

defenderint. Hæc enim definitio, ut omnes auctores moderni intelligunt, procedit de tyranno in regimine, non in titulo et usurpatione regni, quod ex verbis ipsis licet colligere. Nam vasallus et subditus proprie dicuntur respectu veri principis et superioris. Item verba illa: Non obstante quocumque præstito juramento, includunt etiam juramenta legitime facta veris regibus, nam verba universalia sunt. Unde non est dubium quin auctor illius articuli saltem fuerit universaliter locutus de omni tyranno, sive in titulo, sive in regimine, ut ex ejus verbis et exaggerationibus constat. Item quia ille articulus ex doctrina Wicleph et Joannis Hus ortus est, qui dicebant, dominos temporales per quodlibet peccatum mortale amittere principatum ipso facto, et ideo posse per suos subditos ad suum arbitrium corripi, ut in eodem Concilio, sessione octava, habetur. Concilium autem damnat articulum propter suam universalitatem et præcipitationem, quam statim præ se fert in omnibus particulis et ampliationibus suis, præcipueque damnat illum, quatenus veros reges et principes tyrannice gubernantes comprehendit. Potest autem etiam extendi ad tyrannum propriissimum per injustam regni usurpationem et retentionem, si cum omnibus illis exaggerationibus temere asseratur, scilicet, non obstante quocumque præstito juramento, vel confœderatione facta cum eo, nam hoc est falsum, et contra rationem naturalem, quæ dictat pacta, præsertim jurata, servanda

esse.

4. Fundamentum veræ doctrinæ. Ratio autem assertionis est, quia rex tyrannice gubernans, vel posset occidi a quolibet subdito privato titulo justæ vindictæ et punitionis, vel titulo justæ defensionis suæ, vel reipublicæ. Primum est omnino falsum et hæreticum, quia potestas vindicandi vel puniendi delicta non est in privatis personis, sed in superiori, vel in tota communitate perfecta; ergo privata persona, occidens principem suum illo titulo, usurpat jurisdictionem et potestatem, quam non habet; ergo peccat contra justitiam. Major de fide; certa est, eamque tradit Augustinus, lib. 1 de Civit., c. 17 et 18, dicens: Non licet alicui privata potestate hominem occidere nocentem, cujus occidendi licentiam lex nulla concedit; et c. 21 et 26, dicens, qui alium occidit sine publica potestate ejusve imperio justo, homicidam esse. Ratio vero est, tum quia vindicta et pœna delictorum ordinatur ad commune bonum reipublicæ, et ideo

non est commissa, nisi ei cui publica potestas gubernandi rempublicam commissa est; tum etiam quia punire est actus superioris et jurisdictionis; ergo si a privato fiat, est actus usurpatæ jurisdictionis; tum denique quia alias sequeretur infinita confusio et perturba tio reipublicæ, et daretur occasio seditionibus et homicidiis. Quod si hac ratione homicidium est, propria auctoritate occidere privatum hominem, etiam homicidam, latronem et assassinum, multo majus crimen est manus in principem, licet iniquum et tyrannum, propria auctoritate extendere. Denique alias nulla posset esse in regibus et principibus securitas, nam facile vasalli conqueruntur quod ab eis injuste tractentur.

5. Liceatne in defensionem propriæ vita principem occidere. - Alter vero titulus defensionis, licet fortasse in aliquo casu possit habere locum, non tamen in eo de quo tractamus, scilicet, an possit rex occidi a privato propter solam tyrannicam gubernationem. Itaque distinguere oportet an quis defendat se ipsum, rel rempublicam; item si se ipsum, an defendat vitam, aut membra, seu gravem corporis mutilationem, vel tantum defendat bona externa et fortunæ. Nam propter solam defensionem externorum bonorum, non licebit regem invadentem occidere, tum quia præferenda est vita principis his bonis externis, propter dignitatem ejus, et quia Deum singulari quodam modo repræsentat, ejusque locum tenel. Tum etiam quia princeps habet quamdam superiorem administrationem bonorum omnium subditorum, et licet ille fortasse excedat, non propterea usque ad interfectionem illi resistendum est; satis est enim quod ipse obligatus maneat postea ex justitia ad res ablatas restituendas vel compensandas, et quod subditus possit illas exigere, prout sine violentia potuerit. At vero si defensio sit propriæ vitæ, quam rex violenter auferre aggreditur, tunc quidem ordinarie licebit subdito se ipsum defendere, etiam si inde mors principis sequatur, quia jus tuendæ vitæ est maximum, et tunc princeps non est in necessitate, quæ obliget subditum ad vitam pro illo pendendam, sed ipse voluntarie et inique in illo discrimine se constituit. Dico autem ordinarie, nam si ex morte regis respublica perturbanda esset, aliave magna incommoda contra commune bonum esset passura, tune charitas patria: et boni communis obligaret ad non interficiendum regem, etiam cum mortis propriæ discrimine; sed hæc obligatio ad or

dinem charitatis spectat, de quo nunc non tractamus.

6. Quid in reipublicæ defensionem. — At veAt vero si sermo sit de ipsius reipublicæ defensione, hæc non habet locum, nisi supponatur rex actu aggrediens civitatem ut illam injuste perdat, et cives interficiat, vel quid simile. Et tunc certe licebit principi resistere, etiam occidendo illum, si aliter fieri non possit defensio. Tum quia si pro vita propria hoc licet, multo magis pro communi bono; tum etiam quia civitas ipsa seu respublica tunc habet justum bellum defensivum contra injustum invasorem, etiam si proprius rex sit; ergo quilibet civis, ut membrum reipublicæ, et ab ea vel expresse vel tacite motus, potest rempublicam defendere in eo conflictu, eo modo quo potuerit. At vero in præsenti non tractamus de illo casu, in quo rex actu infert bellum aggressivum ipsi reipublicæ ad destruendam illam, et multitudinem civium occidendum, sed quando in pace regnans aliis modis rempublicam vexat, eisque noxius est, et tunc non habet locum defensio per vim vel insidias contra vitam regis, quia tunc non infertur actualis vis reipublicæ, quam vi repellere liceat. Unde tunc aggredi principem esset bellum contra illum movere privata auctoritate, quod nullo modo licet, quia ordo naturalis, mortalium paci accommodatus, hoc poscit, ut suscipiendi belli auctoritas penes rempublicam seu principem sit, ut dixit Augustinus, lib. 22 contra Faustum, cap. 74. Item quia, sicut non licet mala commissa ab aliquo per mortem ejus propria auctoritate vindicare, ita nec licet mala futura, quæ ab eodem timentur, per ejusdem interfectionem propria auctoritate impedire. Est enim eadem ratio, et in privatis malefactoribus est evidens; idem ergo majori ratione in principe locum habet.

7. Tyrannus in titulo licite occiditur. -Ut autem doctrinam hanc amplius illustrare, et ad præpositam jurandi clausulam dicta melius applicare possimus, necessarium prius est de altero membro, id est, de tyranno in ipso titulo, dicere, an præcedens doctrina in illo locum habeat, necne. Communiter enim inter hæc duo genera tyrannorum constituitur discrimen, nam asseritur hunc tyrannum quoad titulum, interfici posse a quacumque privata persona, quæ sit membrum reipublicæ quæ tyrannidem patitur, si aliter non potest rempublicam ab illa tyrannide liberare. Ita sentit D. Thomas, in 2, dist. 44, quæ est secunda, art. 2, in corpore et ad ult., quem fere omnes

Doctores citati secuti sunt, et videri potest Conr. Brun., tract. de Seditios., lib. 6, cap. 3, ubi varia refert exempla; sunt tamen ex justis et injustis actibus coacervata, et ideo non probant jus, sed usum. Ratio ergo est, quia tunc non occiditur rex aut princeps, sed hostis reipublicæ. Quomodo idem D. Thomas, lib. de Regim. Princip., c. 6, defendit factum Aod, Judic. 5, qui, cum esset privata persona, Eglon, regem Moab, cui serviebat Israel, interfecit, quia non erat verus rex populi Dei, sed hostis et tyrannus. Idemque tradit Abulens. ibi, q. 26, et addit a quolibet Israelita potuisse occidi. Sic etiam Judith Holofernem interfecit, Judith. 13. Estque simile factum Jahel occidentis Sisaram, Judic. 4, quod laudatur c. 5. Sic etiam D. Thomas in priori loco approbat sententiam Ciceronis, laudantis eos qui Cæsarem interfecerunt, qui non justo titulo, sed per vim et tyrannidem imperium usurpabat. Ideo etiam Doctores dicunt, contra hunc tyrannum non committi crimen læsæ majestatis, quia in tali tyranno nulla est vera majestas. Dicunt etiam nomine principis non venire hujusmodi tyrannum, et ideo decreta, quæ dicunt, Non licet principem interficere, hunc tyrannum non comprehendere, ut videri potest in Gigante, tract. de Crimi. læsæ Majest., q. 65.

8. Quæ requirantur ut tyrannus in titulo, licite a privato occidi possit. Addit vero supra D. Thomas limitationem, nimirum hoc licere quando nullus recursus est ad superiorem, per quem judicium de invasore fieri possit. Quæ limitatio locum habet maxime quando tyrannis non a supremo principe, sed ab inferiori aliquo exercetur. Non enim soli reges, sed etiam inferiores domini potentes possunt per tyrannidem dominium aliquod, vel jurisdictionem, vel magistratum usurpare. Tunc ergo licet in actu aggressionis possit populus invadenti resistere, tamen postquam jam facto possidet et dominatur, non possunt propria auctoritate illum occidere, nec novum bellum contra eum movere, si possunt ad superiorem recurrere. Quia cum habeant superiorem, non licet eis propria auctoritate gladium sumere, minusque licebit cuicumque private persona, alias omnia perturbarentur, magnaque confusio in republica oriretur. Et ob eamdem causam, etiam quando non est superior ad quem recurratur, necessarium est ut tyrannis et injustitia sit publica et manifesta; nam si sit dubia, non licebit per vim depellere eum, qui possidet, cum in dubio me